Przewodnictwo Polski w Strategii Unii Europejskiej dla Regionu Morza Bałtyckiego (SUERMB)

1 lipca 2024 r. Polska objęła roczne przewodnictwo w Strategii Unii Europejskiej dla Regionu Morza Bałtyckiego (SUERMB), które potrwa do czerwca 2025 r. Obok realizacji projektów w ramach trzech głównych priorytetów, tj. ochrony morza, wzrostu integracji regionu oraz zwiększenia dobrobytu, Polska zamierza zwrócić większą uwagę na zagadnienia poprawy bezpieczeństwa w regionie oraz na zwiększenie współpracy z Ukrainą. Istotnym zadaniem będzie także bieżąca koordynacja współpracy w ramach SUERMB oraz aktualizacja planu działania.

Charakterystyka SUERMB. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego, zatwierdzona w 2009 r., jest jedną z czterech strategii makroregionalnych funkcjonujących na obszarze UE i państw z nią sąsiadujących. Obejmuje terytoria należące do ośmiu państw członkowskich UE leżących nad Morzem Bałtyckim: trzech państw bałtyckich (Estonia, Łotwa i Litwa), trzech państw nordyckich (Dania, Szwecja i Finlandia), Polski oraz pięciu krajów związkowych Niemiec (Berlin, Brandenburgia, Hamburg, Meklemburgia-Pomorze Przednie i Szlezwik-Holsztyn).

Współpraca w ramach SUERMB dotyczy trzech głównych priorytetów: ochrony morza, wzrostu integracji regionu oraz zwiększenia dobrobytu (zob. więcej: „Komentarze IEŚ”, nr 34). Od 2021 r. realizowane są one za pomocą zrewidowanego planu działania, obejmującego 44 działania podzielone na 14 obszarów tematycznych (PAs). Wciąż obowiązujący plan działania zakłada  realizację priorytetów programu strategicznego UE 2019-2024[1] oraz powiązanie SUERMB z Celami Rozwoju Zrównoważonego ONZ 2030 (zob. więcej: „Komentarze IEŚ”, nr 286). Reformie planu działania towarzyszyło uproszczenie struktury zarządzającej, czemu służyły likwidacja działań horyzontalnych oraz utworzenie Punktu ds. SUERMB (BSP), który rozpoczął działalność w Turku (Finlandia) i Hamburgu (Niemcy) w październiku 2022 r.

Priorytety i zadania prezydencji Polski w SUERMB. Państwa regionu Morza Bałtyckiego (RMB) są traktowane jako ważni sojusznicy Polski, „z którymi rozumiemy się bez słowa”[2], a sam region nabrał znaczenia po akcesji Finlandii i Szwecji do NATO (zob. więcej: „Komentarze IEŚ”, nr 901 oraz „Komentarze IEŚ”, nr 1075). Dlatego oprócz implementacji uzgodnionych projektów, wśród priorytetów Polski wysokie miejsce zajmą kwestie związane ze wzmocnieniem bezpieczeństwa i odporności w RMB. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że w celu lepszego zarządzania ryzykiem potrzeba dalszej koordynacji działań transgranicznych, wymiany najlepszych praktyk oraz poprawy komunikacji strategicznej zwiększającej spójność społeczną i podnoszącej poziom zaufania do decyzji i działań struktur państwowych (zob. więcej: „Komentarze IEŚ”, nr 1187). Istotną rolę w budowaniu odporności społeczeństw odegrają również działania zwalczające dezinformację i propagandę rosyjską, w tym mające na celu przeciwdziałanie zagranicznej manipulacji informacją i ingerencji w informacje (Foreign Information Manipulation and Interference – FIMI), tj. aktywności, która towarzyszy szpiegostwu i innym działaniom asymetrycznym (zob. więcej „Komentarze IEŚ”, nr 1043).

Kolejnym celem będzie zwiększenie zaangażowania Ukrainy w działania realizowane w ramach Strategii, czemu służyć ma modyfikacja planu działania, która zakończy się w grudniu 2024 r. Warto przypomnieć, że przed inwazją Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. część projektów realizowanych w ramach SUERMB obejmowała współpracę z partnerami z Białorusi i Rosji. W marcu 2022 r. Komisja Europejska poinformowała o zawieszeniu współpracy z Rosją i Białorusią, które objęło m.in. dziewięć programów UE w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa oraz program współpracy transnarodowej Interreg Region Morza Bałtyckiego. Wkrótce potem Grupa Narodowych Koordynatorów (NCG) podjęła analogiczne decyzje dotyczące SUERMB (zob. więcej: „Komentarze IEŚ”, nr 561). Oprócz uwzględnienia Ukrainy, nowy plan działania umożliwi realizację programu strategicznego UE na lata 2024-2029, opartego na trzech filarach: (1) wolna i demokratyczna Europa, (2) silna i bezpieczna Europa oraz (3) zamożna i konkurencyjna Europa. Uzgodniony 27 czerwca 2024 r. na szczycie Rady Europejskiej w Brukseli program ma na celu zwiększenie suwerenności Europy oraz lepsze przygotowanie jej na aktualne i przyszłe wyzwania[3].

Zadaniem prezydencji Polski będzie także koordynacja prac NCG oraz działalności koordynatorów obszarów politycznych, a także ułatwienie procesu podejmowania decyzji dotyczących bieżącego zarządzania strategią. Pomimo 15-letniej współpracy w ramach SUERMB, w dalszym ciągu do głównych problemów należą: stosunkowo niski poziom zaangażowania liderów politycznych w poszczególnych państwach, potrzeba wzmocnienia komunikacji i widoczności Strategii wśród społeczności regionu oraz brak powiązania projektów realizowanych w ramach planu działania z priorytetami programów współpracy terytorialnej. Poprawie pamięci instytucjonalnej Strategii w dłuższej perspektywie będzie służyła działalność BSP w Turku i Hamburgu, aczkolwiek warte rozważenia są też wzmocnienie zaplecza narodowych koordynatorów oraz jeszcze większa współpraca z innymi instytucjami międzynarodowymi. Sytuacji nie ułatwia złożona struktura koordynująca działania (będąca pochodną założenia „3N” – „nie” dla nowych źródeł finansowania, „nie” dla nowego prawodawstwa oraz „nie” dla nowych instytucji), obejmująca grupę narodowych koordynatorów (NCG), prezydencję, Punkt ds. SUERMB (BSP), grupy sterujące i koordynatorów obszarów politycznych (PACs), Komisję Europejską i grupę ekspercką ds. strategii makroregionalnych – High Level Group.

Wnioski

• Z perspektywy Polski niezwykle istotne jest, aby aktywnie kształtować architekturę współpracy w RMB, a okres prezydencji w SUERMB wykorzystać do zwiększenia dynamiki działań na kierunku północnym. Dotychczasowe zaangażowanie Polski w inne struktury współpracy regionalnej (m.in. Radę Państw Morza Bałtyckiego, Komisję Helsińską – HELCOM oraz Wizje i strategie dotyczące Morza Bałtyckiego – VASAB) w połączeniu z kalendarzem prezydencji (Polska obejmie roczne przewodnictwo w RPMB i w VASAB w lipcu 2025 r.) stwarza szanse na lepszą koordynację między sektorami, poprawę strategicznej komunikacji regionalnej i prezentowanie wspólnego głosu regionu.
• Uwzględnienie wśród priorytetów prezydencji Polski kwestii bezpieczeństwa oraz współpracy z Ukrainą ukazuje, jak bardzo oba zagadnienia wpływają na bałtycką współpracę regionalną oraz politykę zagraniczną państw bałtyckich i nordyckich (zob. więcej: „Komentarze IEŚ”, nr 1023). W nadchodzących miesiącach szczególnie istotne będą kwestie dotyczące działań transgranicznych w RMB w zakresie wzmacniania odporności społecznej w regionie, zwiększenia bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej, bezpieczeństwa energetycznego oraz ochrony ludności i planowania cywilnego (zob. więcej: „Komentarze IEŚ”, nr 1187).

[1] Przedstawione zostały 20 czerwca 2019 r. i obejmowały: (1) ochronę obywateli i swobód, (2) rozwijanie silnej i prężnej bazy gospodarczej, (3) budowanie neutralnej klimatycznie, ekologicznej, sprawiedliwej i socjalnej Europy oraz (4) promowanie europejskich interesów i wartości na scenie światowej.

[2] Radosław Sikorski, Informacja ministra spraw zagranicznych o zadaniach polskiej polityki zagranicznej w 2024 roku, 25 kwietnia 2024, s. 12, https://www.gov.pl/attachment/8baed2ec-c4b7-41a4-b43d-e5b20cf86b76.

[3] European Council, Strategic Agenda 2024-2029, https://www.consilium.europa.eu/media/4aldqfl2/2024_557_new-strategic-agenda.pdf