Podcasty

Za trzy lata wygaśnie umowa dotycząca przesyłania przez Ukrainę rosyjskiego gazu do Europy Zachodniej. Z tranzytu Ukraina czerpie spore zyski. Jednak rosyjska strategia energetyczna skupia się obecnie na wykorzystaniu gazociągów Nord Stream, TurkStream czy Nord Stream 2, co spowoduje radykalne ograniczenie dotychczasowego tranzytu. Władze w Kijowie podejmują szereg decyzji, które mają wpłynąć na dywersyfikację dostaw i jednocześnie ograniczenie zapotrzebowania na gaz. O tym, z jakich źródeł w najbliższych latach skorzysta Ukraina, opowiada starszy analityk w Zespole Bałtyckim IEŚ dr Michał Paszkowski.

Poszczególne państwa naszego regionu różnie radzą sobie z kryzysem wywołanym przez pandemię. Największe kłopoty pojawiły się tam, gdzie istotną rolę w gospodarce odgrywa turystyka. Najlepszym przykładem jest tu Chorwacja. Natomiast w tych państwach, w których zastosowano odpowiednią politykę fiskalną, zanotowano najmniejsze straty. Tutaj z kolei można powołać się na przykład Polski czy Litwy. Według analiz Międzynarodowego Funduszu Walutowego w tym roku powinniśmy się spodziewać ożywienia gospodarczego. W jakiej skali? Odpowiada analityk Zespołu Bałtyckiego IEŚ Marlena Gołębiowska.

Czeskie władze oskarżyły Rosję o spowodowanie eksplozji składów amunicji na jej terytorium. Do zdarzenia doszło w 2014 roku, jednak dopiero teraz przedstawiono informację, zgodnie z którą to agenci GRU mieli być jego sprawcami. Amunicja miała trafić na objętą konfliktem Ukrainę. Ujawnienie tych doniesień spowodowało ostry spór dyplomatyczny i wydalenie większości pracowników ambasad obu państw. O konsekwencjach sporu mówi kierownik Zespołu Wyszehradzkiego IEŚ dr Agata Tatarenko.

Niedawno minęły 22 lata od rozpoczęcia nalotów NATO na Jugosławię. Były one spowodowane brutalnym konfliktem zbrojnym w Kosowie, które wówczas było częścią Jugosławii. Naloty miały skłonić jugosłowiańskie władze do podjęcia negocjacji w sprawie przyszłości tego regionu. Bomby spadły na cele wojskowe w samym Kosowie, ale także na obiekty administracyjne czy na infrastrukturę komunikacyjną w Serbii. Według najbardziej prawdopodobnych danych śmierć poniosło około 500 osób cywilnych. Wydarzenia sprzed ponad 20 lat są bardzo krytycznie oceniane przez Serbów, którzy uważają się za ofiary konfliktu. Zupełnie inny pogląd na ten temat mają Albańczycy. O bezpośrednich przyczynach nalotów mówi kierownik Zespołu Bałkańskiego IEŚ dr hab. Konrad Pawłowski.

35 lat temu w Czarnobylu doszło do największej katastrofy w historii energetyki jądrowej. W wyniku błędów konstrukcyjnych i zaniedbań wybuchł jeden z reaktorów, co spowodowało uwolnienie do atmosfery materiału promieniotwórczego. Skażone zostały znaczne obszary pogranicza Ukrainy, Białorusi i Rosji, a radioaktywna chmura rozprzestrzeniła się na całą Europę. W Polsce zdecydowano się na podawanie dzieciom i młodzieży płynu Lugola, co miało zapobiec ewentualnemu wzrostowi zachorowalności na raka tarczycy.
Świadkowie tamtych wydarzeń mówią o strachu, niepewności, nieufności do komunikatów podawanych przez ówczesne władze ZSRR oraz bohaterstwie strażaków walczących z pożarem elektrowni.
O znaczeniu katastrofy, między innymi w wymiarze politycznym, mówią: kierownik Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Jakub Olchowski oraz starszy analityk w Zespole Europy Wschodniej IEŚ dr Marta Drabczuk.

Rezygnacja z energetyki opartej na węglu jest sporym problemem dla państw naszego regionu. Konieczność zmniejszenia emisji dwutlenku węgla spowodowała zwrot w stronę odnawialnych źródeł energii i energii jądrowej. W 2019 roku w Polsce z węgla wytworzono prawie 74 procent energii. Do 2030 roku udział ten ma się zmniejszyć do około 56 procent. W podobnej sytuacji są Czechy i Bułgaria. Państwa te muszą się liczyć z poważnymi wydatkami w tym obszarze oraz z niemałymi kosztami społecznymi, związanymi ze zmianą struktury zatrudnienia – zauważa dr Michał Paszkowski z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

Potwierdzenie prozachodnich aspiracji, system obrony powszechnej i głęboka reforma sił zbrojnych – to główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Wojennego Ukrainy. Dokument został niedawno podpisany przez prezydenta Wołodymyra Zełenskiego i tym samym wszedł w życie. W ocenie specjalistów potwierdza on ukraińskie aspiracje związane z członkostwem w NATO i w Unii Europejskiej. Z jednej strony w strategii wskazuje się Federację Rosyjską jako państwo stwarzające największe zagrożenie, a z drugiej – po raz pierwszy definiuje się bezpieczeństwo nie tylko w kategorii problemu militarnego. Dokument pozytywnie ocenia kierownik Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Jakub Olchowski.

Rosyjska demonstracja siły przy granicy z Ukrainą wzbudza bardzo duże zaniepokojenie – nie tylko w Kijowie. Rosyjskie władze ściągnęły na tereny przygraniczne tysiące żołnierzy, a także ciężki sprzęt. Zdaniem większości obserwatorów, w ten sposób Rosja chce spowodować zmianę ukraińskiej polityki prowadzonej wobec środowisk prorosyjskich, Donbasu i Krymu. O obecnej sytuacji rozmawiali już telefonicznie prezydenci Stanów Zjednoczonych i Rosji. Co dalej – wyjaśnia starszy analityk Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Andrzej Szabaciuk.

Słoweńcy coraz mniejszym zaufaniem obdarzają premiera Janeza Janšę i rządzącą koalicję. Dodatkowo kolejni politycy opuszczają jej szeregi. Ma to związek ze sposobem prowadzenia polityki przez premiera, w tym przede wszystkim z poważnym konfliktem ze słoweńskimi mediami publicznymi. Wzorując się na byłym prezydencie USA Donaldzie Trumpie, Janez Janša zdecydował się na rozwinięcie komunikacji ze Słoweńcami za pomocą Twittera. Otrzymał nawet pseudonim „Marszałek Twitto”, co z kolei nawiązuje do byłego przywódcy Jugosławii, marszałka Josipa Broz Tito. Co czeka Słowenię w najbliższych miesiącach? Na to pytanie odpowiada dr Jan Muś z Zespołu Bałkańskiego IEŚ.

Słowacy wysyłają rosyjską szczepionkę Sputnik V na badania na Węgry. Mają wątpliwości co do jej składu i jednocześnie twierdzą, że nie otrzymali od strony rosyjskiej odpowiedniej dokumentacji. To z kolei oburzyło stronę rosyjską, która zażądała zwrotu 200 tysięcy przesłanych na Słowację szczepionek. Umowę o ich dostarczenie podpisał wcześniej były już premier – Igor Matovič. Decyzja ta spowodowała poważny kryzys polityczny – podkreśla dr Łukasz Lewkowicz z Zespołu Wyszehradzkiego IEŚ.

Czy duet Vjosa Osmani i Albin Kurti uzdrowi sytuację w Kosowie? Na to pytanie starają się odpowiedzieć eksperci, oceniając niedawne wybory w tym państwie. Najpierw sukces odniosła partia Vetëvendosje, na której czele stoi Albin Kurti, a później na prezydenta wybrano Vjosę Osmani. Lista problemów, przed którymi od lat stoi Kosowo, jest długa. Uzdrowienie gospodarki, normalizacja relacji z Serbią czy w końcu integracja z Unią Europejską to tylko niektóre z najważniejszych. Czekamy na pierwsze decyzje i zapowiadaną konsekwencję w realizacji obietnic – podkreślają dr hab. Agata Domachowska i dr hab. Konrad Pawłowski z Zespołu Bałkańskiego IEŚ.

Pandemia dynamizuje rozwój cyfryzacji w Europie Środkowej i Wschodniej. Niedawno jako przykład podawaliśmy Ukrainę, jednak w ujęciu ogólnoeuropejskim działania w tym kierunku najaktywniej prowadzą Niemcy i Czechy. Dlaczego? Ponieważ są to państwa z szeroko rozwiniętym przemysłem. Jak wygląda rewolucja 4.0 w naszej części Europy i co tak naprawdę oznacza – wyjaśnia Marlena Gołębiowska z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

Nazwanie przez jednego przywódcę państwa drugiego przywódcy mordercą może  mieć bardzo negatywne konsekwencje. Skierowanie przez prezydenta Stanów Zjednoczonych takiego określenia pod adresem prezydenta Rosji rodzi niepokój o relacje między państwami, które posiadają największy na świecie arsenał atomowy. Jak będą się kształtować te relacje, gdzie są punkty wspólne, a gdzie będą się pojawiać coraz większe rozbieżności? Na te pytania odpowiada kierownik Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Jakub Olchowski. 

Albańscy politycy prześcigają się w pomysłach związanych z rozwojem gospodarczym i zatrzymaniem spadku populacji kraju. W kwietniu mają się odbyć wybory parlamentarne, w których największe szanse na zwycięstwo mają: Partia Demokratyczna i Partia Socjalistyczna. Albańczycy mają nadzieję na zdynamizowanie rozmów dotyczących przystąpienia do Unii Europejskiej, dzięki czemu w państwie przyspieszyłby rozwój gospodarczy. Pozwoliłoby to, między innymi, na ograniczenie emigracji zarobkowej. Obecnie poza granicami Albanii przebywa prawie 40 procent obywateli tego państwa – informuje starszy analityk w Zespole Bałkańskim IEŚ dr hab. Agata Domachowska.

Pandemia COVID-19 nie spowodowała opóźnień w rozwoju projektów energetycznych, które mają na celu uniezależnienie się od Rosji. Trwają prace nad rozbudową infrastruktury w Świnoujściu oraz nad gazociągiem Baltic Pipe. Wszelkie prognozy oraz plany przedsiębiorstw energetycznych przewidują dalszy wzrost zapotrzebowania na gaz ziemny w Polsce. Podobne przedsięwzięcia rozwijają także inne państwa regionu, jednak w niektórych z nich pojawiają się problemy z finansowaniem projektów. Dlaczego tak się dzieje – wyjaśnia dr Michał Paszkowski z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

Jednym z niewielu pozytywnych efektów pandemii COVID-19 na Ukrainie jest rozwój cyfryzacji. Obecna sytuacja spowodowała dynamiczną rozbudowę tego typu przedsięwzięć realizowanych w ostatnich latach. Dotyczą one praktycznie każdego obszaru życia społecznego na Ukrainie. Systemowe rozwiązania w zakresie cyfryzacji są realizowane w ramach Państwowej Strategii Rozwoju Regionalnego i znalazły swoje odzwierciedlenie m.in. w niedawno podpisanej przez prezydenta Ukrainy ustawie o powołaniu Biura Bezpieczeństwa Ekonomicznego – przekonuje dr Marta Drabczuk z Zespołu Europy Wschodniej IEŚ.

W ostatnim czasie dochodzi do wzrostu aktywności prorosyjskich sił zbrojnych na wschodzie Ukrainy. Rosja zapowiada też kroki prawne wobec tego państwa za blokowanie dostępu do wody dla Krymu. Większa liczba incydentów zbrojnych i zapowiedzi działań prawnych nie są przypadkowe. Zdaniem dr Marty Drabczuk z Zespołu Europy Wschodniej IEŚ, ich powodem jest konsekwentna polityka władz Kijowa, zmierzająca do odzyskania kontroli nad zajętymi regionami. Ukraina podejmuje kolejne działania, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym, które powodują reakcję rosyjskich władz – podkreśla dr Drabczuk.

Koalicja rządowa na Słowacji coraz bardziej podzielona. Przyczyną takiego stanu rzeczy są decyzje podejmowane przez premiera Igora Matoviča w sprawie pandemii, a dokładnie zakup w Rosji szczepionki na COVID-19. Część koalicjantów jest temu przeciwna i w konsekwencji może to doprowadzić nawet do upadku rządu. Dodatkowo doszło także do pogorszenia relacji z Ukrainą. W czasie jednego z wywiadów radiowych premier Matovič powiedział, że w zamian za rosyjską szczepionkę przekaże Rosji ukraińskie Zakarpacie. To stwierdzenie wywołało gwałtowną reakcję władz w Kijowie. O politycznym kryzysie na Słowacji, z pandemią w tle, rozmawiamy dr. Łukaszem Lewkowiczem z Zespołu Wyszehradzkiego IEŚ.

Coraz słabsza pozycja Alaksandra Łukaszenki wpływa na większą militarną obecność Rosji na Białorusi. Powstaną nowe, wspólne ośrodki szkoleniowe, przeprowadzone zostaną kolejne ćwiczenia sił zbrojnych, planuje się też zakup rosyjskiego sprzętu wojskowego. Białoruski przywódca zdaje sobie sprawę, że po sfałszowanych wyborach prezydenckich i masowych protestach Białorusinów utrzymuje się przy władzy przede wszystkim dzięki poparciu Rosji. To powoduje kolejne ustępstwa na jej rzecz, dotyczące np. problematyki wojskowej. Czy zatem stała obecność sił zbrojnych Rosji na terytorium Białorusi jest tylko kwestią czasu? Między innymi na to pytanie odpowiada kierownik Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Jakub Olchowski.

Węgry liczą na to, że Chińczycy będą coraz bardziej inwestować w ich gospodarkę. W odróżnieniu od większości państw naszej części Europy władze w Budapeszcie zdecydowały się na szeroką współpracę z Chinami, m.in. w sektorze motoryzacyjnym czy energetycznym. Dodatkowo podjęto decyzję o sprowadzeniu chińskich szczepionek stosowanych w walce z pandemią COVID-19. Z czego wynika dynamiczny rozwój współpracy chińsko-węgierskiej i kto na niej najbardziej skorzysta? Na te oraz inne pytania odpowiada starszy analityk w Zespole Wyszehradzkim IEŚ dr Dominik Héjj.

W ostatnim czasie segment pojazdów o napędzie elektrycznym rozwija się bardzo dynamicznie. Jednak nie należy się spodziewać, że w najbliższych latach auta elektryczne wyprą pojazdy o napędzie tradycyjnym. Główne powody to wciąż wysokie ceny pojazdów elektrycznych i stosunkowo niewielka liczba punktów ładowania. Zdecydowanie większą popularnością cieszą się pojazdy hybrydowe. W naszej części Europy największy udział takich modeli w rynku samochodowym jest zauważalny w Estonii – 6%, a najmniejszy w Czechach – około 2%. Z pewnością w dalszej perspektywie udział pojazdów hybrydowych i elektrycznych będzie dynamicznie wzrastał – zauważa dr Michał Paszkowski z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

Pandemia COVID-19 pogłębi obszary ubóstwa w Europie, zwłaszcza w południowej części kontynentu. Przed pandemią problem ten dotyczył około 22 milionów osób z tzw. nowych państw Unii Europejskiej. Trudno na razie wskazać, jak bardzo ta liczba wzrośnie. Należy przy tym pamiętać, że ubóstwo w poszczególnych państwach wygląda w różny sposób. Inaczej definiowane jest z perspektywy np. Luksemburga, a inaczej Czech czy Bułgarii – wskazują dr Aleksandra Kuczyńska-Zonik i Marlena Gołębiowska z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

Zalegająca na dnie Morza Bałtyckiego broń chemiczna, pochodząca z II wojny światowej, staje się coraz większym wyzwaniem dla wspólnoty międzynarodowej i przede wszystkim dla państw regionu bałtyckiego. Od czasu do czasu jest ona odnajdowana na plażach, pojawia się też w sieciach rybackich, co powoduje bardzo duże zagrożenie. Dodatkowo należy przypuszczać, że wzrost liczby inwestycji na Bałtyku przyczyni się do tego, że kolejne składowiska bojowych środków trujących będą odkrywane. Tu rodzi się szereg pytań, między innymi – co z nimi robić? Wydobywać je czy nie? I kto miałby ponosić koszty tych operacji? Na te pytania odpowiada dr Damian Szacawa, starszy analityk z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

W kolejnym odcinku naszych rozmów analizujemy zaangażowanie Chin w Europie Środkowej i Wschodniej. Omawialiśmy już relacje tego państwa z Litwą, Łotwą i Estonią oraz z państwami bałkańskimi. Tym razem powiemy o chińskiej obecności na Białorusi. Z pewnością azjatyckie mocarstwo liczyło tu na więcej korzyści, podobnie jak sama Białoruś. Co utrudnia rozwój tych relacji i jak postrzega je Rosja – wyjaśnia dr Andrzej Szabaciuk z Zespołu Europy Wschodniej.

Miniony rok był niezwykle trudny dla branży naftowej na całym świecie. Problemy miały i nadal mają przede wszystkim mniejsze rafinerie, którym z powodu spadku zapotrzebowania na paliwa grozi zamknięcie lub które już zostały zamknięte. Problem ten dotyczy także firm w naszej części Europy. O tym, kto ma największe trudności, a kto najlepiej radzi sobie w obecnej sytuacji rozmawiamy z dr. Michałem Paszkowskim z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.