Podcasty

25 czerwca 1991 roku Słowenia i Chorwacja ogłosiły niepodległość, co oznaczało rozpad wielonarodowej Jugosławii. Na czele tego państwa przez dziesięciolecia stał Josip Broz Tito, który był gwarantem jego spójności i postacią, która ograniczała spory narodowościowe. Jednak po śmierci marszałka Tity i późniejszym załamaniu bloku wschodniego doszło do rozpadu samej Jugosławii. Przez region przetoczyły się krwawe wojny, których skutki są widoczne do dzisiaj, a sam proces kształtowania granic nowych państw ostatecznie się nie zakończył. O przyczynach rozpadu Jugosławii i pamięci o tym państwie w regionie opowiadają analitycy Zespołu Bałkańskiego IEŚ: dr hab. Agata Domachowska, dr hab. Konrad Pawłowski i dr Jan Muś.

Słowacy wygrywają zarówno na boiskach Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej, jak i w wyścigu po unijne pieniądze. Jako pierwsi w Grupie Wyszehradzkiej przedstawili Komisji Europejskiej Krajowy Plan Odbudowy. Jest to program reform i inwestycji, który będzie finansowany z Funduszu Odbudowy po pandemii COVID-19. Komentatorzy zastanawiają się, czy wygrana na mistrzostwach z Polską nie jest też częścią tego planu. O emocjach sportowych i politycznych opowiada starszy analityk Zespołu Wyszehradzkiego IEŚ dr Łukasz Lewkowicz.

Kosowo i Serbia wracają do stołu negocjacyjnego. Normalizacja wzajemnych relacji jest konieczna, aby oba państwa mogły w przyszłości wejść do Unii Europejskiej. Do tego jednak bardzo daleka droga. Prowadzone od lat rozmowy nie przynoszą wymiernych efektów. Serbia nie uznaje kosowskiej państwowości, a Kosowo nie chce przyznać szczególnych praw Serbom. Co dzieli obie społeczności i jaką rolę odegrają w rozmowach premier Kosowa Albin Kurti i prezydent Serbii Aleksandar Vučić – wyjaśnia kierownik Zespołu Bałkańskiego IEŚ dr hab. Konrad Pawłowski.

Czarne chmury zbierają się nad prezydentem Czech Miloszem Zemanem. Jedna z senackich komisji domaga się wszczęcia procedury odsunięcia go od władzy. Głównym powodem ma być śledztwo dotyczące eksplozji w czeskich składach z amunicją w 2014 roku. Rząd oskarżył o to Rosję, jednak sam prezydent Czech stwierdził, że nie ma na to dowodów. Taka postawa głowy państwa spowodowała falę krytyki i decyzję komisji senackiej. O tym, co może się wydarzyć na czeskiej scenie politycznej, mówi kierownik Zespołu Wyszehradzkiego IEŚ dr Agata Tatarenko.

Wybór nowego patriarchy Serbskiej Cerkwi Prawosławnej oraz metropolity Czarnogóry i Przymorza nie pozostaje bez wpływu na politykę. Szczególnie jest to widoczne w Czarnogórze. Zmarły w październiku ubiegłego roku metropolita Amfilohije odegrał ogromną rolę w antyrządowych protestach i przyczynił się do odsunięcia od władzy Demokratycznej Partii Socjalistów. Czy nowy metropolita – biskup Joannikije – będzie miał równie silną pozycję i jak będą wyglądały relacje z obozem rządzącym, prezydentem i opozycją? Na te pytania odpowiada dr hab. Agata Domachowska z Zespołu Bałkańskiego IEŚ.

Państwa nordyckie konsekwentnie utrzymują wysoki poziom pomocy rozwojowej – szczególnie przeznaczonej dla państw z Afryki i Azji. W Europie największym jej odbiorcą jest Ukraina. W świetle ostatnich danych państwa te znalazły się w czołówce donatorów, którzy przekazali najwięcej środków finansowych w relacji do dochodu narodowego brutto. Niestety pandemia wpłynie na wysokość tej pomocy w najbliższych latach – informuje dr Damian Szacawa z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

Białoruskie władze stosują bezprecedensowe represje wobec opozycjonistów i przedstawicieli polskiej społeczności. Do aresztu można trafić na przykład za posiadanie biało-czerwonych skarpetek lub innych części garderoby w tych kolorach. Bezprawne zatrzymanie samolotu z opozycyjnym dziennikarzem Ramanem Pratasiewiczem jest kolejnym dowodem na to, że reżim Alaksandra Łukaszenki nie liczy się z żadnymi konsekwencjami. Późniejsze wystąpienie opozycjonisty przed kamerami białoruskiej telewizji państwowej, opowiadającego o finansowaniu przez Zachód, też jest świadectwem brutalnej działalności władz. To właśnie dziennikarze są najgroźniejsi dla Alaksandra Łukaszenki – podkreśla dr Jakub Olchowski z Zespołu Europy Wschodniej IEŚ.

Sytuacja polityczna pomiędzy Białorusią a państwami regionu bałtyckiego wpływa na gospodarkę. Przekierowanie tranzytu towarów z Białorusi i do tego państwa przez porty w Rosji znacznie osłabia pozycję portu w łotewskiej Rydze. Z kolei pomimo zaistniałej sytuacji zdecydowanie lepiej radzi sobie litewska Kłajpeda. Skąd wynika ta różnica – wyjaśnia dr Aleksandra Kuczyńska-Zonik z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

Niedawno zostały opublikowane dokumenty, tak zwane „non paper”, opisujące m.in. możliwości ewentualnych zmian granic pomiędzy państwami na Bałkanach. Wzbudziło to spore zaniepokojenie w regionie. Ukształtowanie nowych państw po rozpadzie Jugosławii spowodowało tysiące ofiar, a proces zmian granic nie został jeszcze formalnie zakończony, czego najlepszym przykładem są relacje pomiędzy Serbią a Kosowem. Skąd pomysł na taką dyskusję i do czego może ona doprowadzić? Na te pytania odpowiadają analitycy z Zespołu Bałkańskiego IEŚ: dr hab. Konrad Pawłowski, dr Jan Muś i dr hab. Agata Domachowska.

Białoruś i Łotwa zawiesiły stosunki dyplomatyczne. Stało się to po tym, jak burmistrz Rygi, w obecności szefa dyplomacji Łotwy, zastąpił oficjalną flagę Białorusi historyczną, biało-czerwono-białą flagą. Jest ona symbolem walki z reżimem Alaksandra Łukaszenki. Do wydarzenia doszło podczas mistrzostw świata w hokeju. To kolejny incydent, który zaostrza relacje Białorusi z państwami naszego regionu. Wcześniej łotewskie władze ostro skrytykowały władze w Mińsku za bezprawne zatrzymanie samolotu, na którego pokładzie był białoruski opozycjonista Raman Pratasiewicz – ocenia kierownik Zespołu Bałtyckiego IEŚ dr Aleksandra Kuczyńska-Zonik.

Prawnicy krytycznie oceniają sprawę skłonienia pilota samolotu Ryanair do wylądowania w Mińsku. Pod pozorem zagrożenia terrorystycznego władze białoruskie spowodowały, że maszyna, na której pokładzie był opozycjonista Raman Pratasiewicz, zamiast w Wilnie wylądowała właśnie w białoruskiej stolicy. Sam Pratasiewicz został natychmiast zatrzymany. Przypadek ten rodzi szereg pytań związanych z naruszeniem konkretnych przepisów, między innymi prawa międzynarodowego, i powoduje stawianie kolejnych pytań dotyczących takich zdarzeń w przyszłości. Tą wyjątkową sprawą z prawnego punktu widzenia zajął się dr hab. Konrad Pawłowski, kierownik Zespołu Bałkańskiego IEŚ.

Międzynarodowa społeczność protestuje przeciwko bezprawnemu zachowaniu białoruskich władz. Pod pretekstem zagrożenia terrorystycznego skłoniono pilota samolotu pasażerskiego, przelatującego nad Białorusią, do lądowania w Mińsku zamiast w Wilnie. Celem operacji było zatrzymanie obecnego na pokładzie białoruskiego opozycjonisty Ramana Pratasiewicza. Państwa naszego regionu ostro skrytykowały władze w Mińsku, jednak w zupełnie innym tonie wypowiedzieli się przedstawiciele Federacji Rosyjskiej. Sytuację ocenia starszy analityk Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Andrzej Szabaciuk.

Edi Rama – kierujący Partią Socjalistyczną – jako pierwszy polityk w historii albańskiego parlamentaryzmu obejmie tekę premiera po raz trzeci z rzędu. Przed nowym rządem stoi wiele wyzwań, m.in. kwestie gospodarcze, społeczne – związane z masową emigracją, walka z korupcją, przestępczością zorganizowaną oraz reforma wymiaru sprawiedliwości. A to jeszcze nie wszystko – podkreśla starszy analityk w Zespole Bałkańskim IEŚ dr hab. Agata Domachowska.

Serbska opozycja daleka jest od porozumienia w sprawie wspólnej strategii wobec obozu rządzącego. Wzajemna niechęć działaczy, reprezentujących nierzadko podobny światopogląd, wzmacnia prezydenta Aleksandra Vučicia i jego Serbską Partię Postępową. Marginalizacja opozycji osłabia jednak wizerunek Serbii, pretendującej do członkostwa w Unii Europejskiej. Zainicjowano nawet dialog mający na celu wzmocnienie obecności ugrupowań opozycyjnych w przestrzeni politycznej. Na razie jednak nie przynosi on pożądanych rezultatów – zauważa dr hab. Konrad Pawłowski, kierownik Zespołu Bałkańskiego IEŚ.

Dzień Zwycięstwa – obchodzony w Rosji 9 maja – jednoczy mieszkańców tego państwa bez względu na ich stosunek do obecnych władz. Mit „Wojny Ojczyźnianej”, utrwalany od dziesięcioleci i umiejętnie wykorzystywany do politycznych celów przez prezydenta Władimira Putina, w dużej mierze określa tożsamość Rosjan. W całym kraju odbywają się imprezy, spotkania z weteranami i wojskowe parady. Najważniejsza uroczystość organizowana jest w Moskwie. W jej trakcie prezentowane jest stanowisko Rosji dotyczące bieżących problemów międzynarodowych oraz najnowsze uzbrojenie. O znaczeniu Dnia Zwycięstwa w Rosji opowiadają starszy analityk z Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Andrzej Szabaciuk i dziennikarka TVP specjalizująca się w problematyce wschodniej, m.in. autorka cyklu „Szerokie Tory”, redaktor Barbara Włodarczyk.

Dwa państwa z Europy Północnej zasiadają jednocześnie w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Do takiej sytuacji dochodzi pierwszy raz w historii. Chodzi o Estonię i Norwegię, państwa małe, które w sposób szczególny odnoszą się do poszanowania prawa międzynarodowego i opowiadają się za wielostronnymi działaniami dyplomatycznymi w rozwiązywaniu międzynarodowych kryzysów. O priorytetach tych państw i ich doświadczeniach historycznych mówi starszy analityk w Zespole Bałtyckim IEŚ dr Damian Szacawa. Rozpoczynamy jednak od odpowiedzi na pytanie, jakie znaczenie dla Estonii i Norwegii ma fakt zasiadania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ?

Za trzy lata wygaśnie umowa dotycząca przesyłania przez Ukrainę rosyjskiego gazu do Europy Zachodniej. Z tranzytu Ukraina czerpie spore zyski. Jednak rosyjska strategia energetyczna skupia się obecnie na wykorzystaniu gazociągów Nord Stream, TurkStream czy Nord Stream 2, co spowoduje radykalne ograniczenie dotychczasowego tranzytu. Władze w Kijowie podejmują szereg decyzji, które mają wpłynąć na dywersyfikację dostaw i jednocześnie ograniczenie zapotrzebowania na gaz. O tym, z jakich źródeł w najbliższych latach skorzysta Ukraina, opowiada starszy analityk w Zespole Bałtyckim IEŚ dr Michał Paszkowski.

Poszczególne państwa naszego regionu różnie radzą sobie z kryzysem wywołanym przez pandemię. Największe kłopoty pojawiły się tam, gdzie istotną rolę w gospodarce odgrywa turystyka. Najlepszym przykładem jest tu Chorwacja. Natomiast w tych państwach, w których zastosowano odpowiednią politykę fiskalną, zanotowano najmniejsze straty. Tutaj z kolei można powołać się na przykład Polski czy Litwy. Według analiz Międzynarodowego Funduszu Walutowego w tym roku powinniśmy się spodziewać ożywienia gospodarczego. W jakiej skali? Odpowiada analityk Zespołu Bałtyckiego IEŚ Marlena Gołębiowska.

Czeskie władze oskarżyły Rosję o spowodowanie eksplozji składów amunicji na jej terytorium. Do zdarzenia doszło w 2014 roku, jednak dopiero teraz przedstawiono informację, zgodnie z którą to agenci GRU mieli być jego sprawcami. Amunicja miała trafić na objętą konfliktem Ukrainę. Ujawnienie tych doniesień spowodowało ostry spór dyplomatyczny i wydalenie większości pracowników ambasad obu państw. O konsekwencjach sporu mówi kierownik Zespołu Wyszehradzkiego IEŚ dr Agata Tatarenko.

Niedawno minęły 22 lata od rozpoczęcia nalotów NATO na Jugosławię. Były one spowodowane brutalnym konfliktem zbrojnym w Kosowie, które wówczas było częścią Jugosławii. Naloty miały skłonić jugosłowiańskie władze do podjęcia negocjacji w sprawie przyszłości tego regionu. Bomby spadły na cele wojskowe w samym Kosowie, ale także na obiekty administracyjne czy na infrastrukturę komunikacyjną w Serbii. Według najbardziej prawdopodobnych danych śmierć poniosło około 500 osób cywilnych. Wydarzenia sprzed ponad 20 lat są bardzo krytycznie oceniane przez Serbów, którzy uważają się za ofiary konfliktu. Zupełnie inny pogląd na ten temat mają Albańczycy. O bezpośrednich przyczynach nalotów mówi kierownik Zespołu Bałkańskiego IEŚ dr hab. Konrad Pawłowski.

35 lat temu w Czarnobylu doszło do największej katastrofy w historii energetyki jądrowej. W wyniku błędów konstrukcyjnych i zaniedbań wybuchł jeden z reaktorów, co spowodowało uwolnienie do atmosfery materiału promieniotwórczego. Skażone zostały znaczne obszary pogranicza Ukrainy, Białorusi i Rosji, a radioaktywna chmura rozprzestrzeniła się na całą Europę. W Polsce zdecydowano się na podawanie dzieciom i młodzieży płynu Lugola, co miało zapobiec ewentualnemu wzrostowi zachorowalności na raka tarczycy.
Świadkowie tamtych wydarzeń mówią o strachu, niepewności, nieufności do komunikatów podawanych przez ówczesne władze ZSRR oraz bohaterstwie strażaków walczących z pożarem elektrowni.
O znaczeniu katastrofy, między innymi w wymiarze politycznym, mówią: kierownik Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Jakub Olchowski oraz starszy analityk w Zespole Europy Wschodniej IEŚ dr Marta Drabczuk.

Rezygnacja z energetyki opartej na węglu jest sporym problemem dla państw naszego regionu. Konieczność zmniejszenia emisji dwutlenku węgla spowodowała zwrot w stronę odnawialnych źródeł energii i energii jądrowej. W 2019 roku w Polsce z węgla wytworzono prawie 74 procent energii. Do 2030 roku udział ten ma się zmniejszyć do około 56 procent. W podobnej sytuacji są Czechy i Bułgaria. Państwa te muszą się liczyć z poważnymi wydatkami w tym obszarze oraz z niemałymi kosztami społecznymi, związanymi ze zmianą struktury zatrudnienia – zauważa dr Michał Paszkowski z Zespołu Bałtyckiego IEŚ.

Potwierdzenie prozachodnich aspiracji, system obrony powszechnej i głęboka reforma sił zbrojnych – to główne założenia Strategii Bezpieczeństwa Wojennego Ukrainy. Dokument został niedawno podpisany przez prezydenta Wołodymyra Zełenskiego i tym samym wszedł w życie. W ocenie specjalistów potwierdza on ukraińskie aspiracje związane z członkostwem w NATO i w Unii Europejskiej. Z jednej strony w strategii wskazuje się Federację Rosyjską jako państwo stwarzające największe zagrożenie, a z drugiej – po raz pierwszy definiuje się bezpieczeństwo nie tylko w kategorii problemu militarnego. Dokument pozytywnie ocenia kierownik Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Jakub Olchowski.

Rosyjska demonstracja siły przy granicy z Ukrainą wzbudza bardzo duże zaniepokojenie – nie tylko w Kijowie. Rosyjskie władze ściągnęły na tereny przygraniczne tysiące żołnierzy, a także ciężki sprzęt. Zdaniem większości obserwatorów, w ten sposób Rosja chce spowodować zmianę ukraińskiej polityki prowadzonej wobec środowisk prorosyjskich, Donbasu i Krymu. O obecnej sytuacji rozmawiali już telefonicznie prezydenci Stanów Zjednoczonych i Rosji. Co dalej – wyjaśnia starszy analityk Zespołu Europy Wschodniej IEŚ dr Andrzej Szabaciuk.

Słoweńcy coraz mniejszym zaufaniem obdarzają premiera Janeza Janšę i rządzącą koalicję. Dodatkowo kolejni politycy opuszczają jej szeregi. Ma to związek ze sposobem prowadzenia polityki przez premiera, w tym przede wszystkim z poważnym konfliktem ze słoweńskimi mediami publicznymi. Wzorując się na byłym prezydencie USA Donaldzie Trumpie, Janez Janša zdecydował się na rozwinięcie komunikacji ze Słoweńcami za pomocą Twittera. Otrzymał nawet pseudonim „Marszałek Twitto”, co z kolei nawiązuje do byłego przywódcy Jugosławii, marszałka Josipa Broz Tito. Co czeka Słowenię w najbliższych miesiącach? Na to pytanie odpowiada dr Jan Muś z Zespołu Bałkańskiego IEŚ.