Ochrona praw mniejszości narodowych w państwach powstałych w zachodniej części byłego Związku Radzieckiego

Protection of the rights of national minorities in the states established in the western part of the former Soviet Union

Abstrakt: Celem opracowania jest przedstawienie i porównanie poziomu ochrony praw mniejszości narodowych w państwach powstałych w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego, wzdłuż jego dawnej zachodniej granicy. Badaniami objęto: Estonię, Łotwę, Litwę, Białoruś, Ukrainę i Mołdawię. Realizując założony cel, przedstawiono procesy występujące w Rosji i Związku Radzieckim, które zaowocowały migracjami i znacznym wymieszaniem etnicznym ludności. W kolejnym etapie przedstawiono populację mniejszości etnicznych w państwach objętych badaniami. Wskazano, kogo poszczególne z omawianych państw uznają za osoby należące do grup mniejszościowych, a także kogo za mniejszości zamieszkujące omawiane terytoria uznaje Rosja jako spadkobierca byłego imperium. W ostatnim etapie poddano analizie zasady ochrony praw mniejszości narodowych w poszczególnych państwach. Szczególną uwagę zwrócono na kwestię swobody używania i nauczania języka grup mniejszościowych. Badania pokazały, że trzy państwa bałtyckie po odzyskaniu niepodległości rozpoczęły odbudowę tożsamości narodowej kosztem praw mniejszości. Jednak dzięki takiemu działaniu obecnie stopniowo poprawiają ich status. Pozostałe trzy państwa poszły inną drogą, starając się w szczególny sposób chronić największą rosyjskojęzyczną grupę językową. Rosnąca presja ze strony Rosji, dążącej do odbudowy imperialnej pozycji, obnażyła wady takiego rozwiązania, a rosyjskojęzyczne mniejszości stały się narzędziem jej działań. W efekcie Białoruś jest na drodze do zatracania własnej odmienności i ponownej reintegracji, Mołdawia usiłuje balansować, choć stopniowo wzmacnia tożsamość narodową, natomiast Ukraina od 2014 r. gwałtownie zmieniła politykę i obecnie pilnie buduje własną tożsamość jednak kosztem praw mniejszości.

Bibliografia:

Bonusiak G., Status Saamów w państwach nordyckich w świetle międzynarodowych standardów ochrony praw ludów rdzennych, Rzeszów 2016.

Eberhardt P., Przemiany narodowościowe na ziemi łotewskiej w XX i na początku XXI wieku, „Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa” 49/2017.

Gumilow L., Od Rusi do Rosji, Warszawa 2004.

Janicki A., Euroazjatyzm nietypowy – wizja dziejów cywilizacji rosyjskiej Lwa N. Gumilowa, [w:] M. Broda, O. Nadskakuła, A. Płaczek (red.), Rosja współczesna. Dziedzictwo i przyszłość, Toruń 2010.

Janusz G., Ochrona praw mniejszości narodowych w Europie, Lublin 2011.

Janusz G., Bajda P., Prawa mniejszości narodowych. Standardy europejskie, Warszawa 2000.

Konwencja Ramowa o ochronie mniejszości narodowych, sporządzona w Strasburgu dnia 1 lutego 1995 r., Dz.U. 2002 nr 22 poz. 209.

Kuczyńska-Zonik A., Szwed K., Prawa mniejszości narodowych na Litwie, Warszawa 2020.

Lege nr 344 privind statutul juridic special al Găgăuziei (Gagauz-Yeri) din 23.12.1994, Monitorul Oficial 1995 nr. 3-4 art. 51, https://www.legis.md/cautare/getResults?doc_id=86681&lang=ro# [11.11.2021]

Lege nr 382 cu privire la drepturile persoanelor aparţinînd minorităţilor naţionale şi la statutul juridic al organizaţiilor lor din 19.07.2001, Monitorul Oficial nr. 107 art. 819, https://www.legis.md/cautare/getResults?doc_id=64020&lang=ro.

Marks K., Engels F., Manifest komunistyczny, Warszawa 1951.

Marples D.R., Historia ZSRR. Od rewolucji do rozpadu, Wrocław 2011.

Minority Rights in Estonia. Report, V. Poleshchuk (red.), Legal Information Centre for Human Rights, Tallinn 2009.

Patyna M., Problem integracji Rosjan w Estonii w latach 1989-2005, „Wschodnioznawstwo” 1/2007.

Pilsonības likums, Likumi, 22.07.1994, https://likumi.lv/ta/id/57512-pilsonibas-likums.

Pipes R., Rosja carów, Warszawa 2006.

Pogłódek A., Status prawny mniejszości narodowych na Ukrainie, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, 2020.

Potulski J., Idea i praktyka federalizmu w Rosji, Toruń 2004.

Powraca temat bezpaństwowców na Łotwie i w Estonii. Oba kraje boją się prowokacji przed wyborami, Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego, https://studium.uw.edu.pl/powraca-temat-bezpanstwowcow-na-lotwie-i-w-estonii-oba-kraje-boja-sie-prowokacji-przed-wyborami/.

Przywora B., Wróbel A., Ochrona praw mniejszości narodowych w ustawodawstwie Republiki Białoruś, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2020.

Rezolucja nr 47/135 Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych z 10 grudnia 1992 r. Deklaracja praw osób należących do mniejszości narodowych

lub etnicznych, religijnych i językowych, Sejm RP, http://librsejm.gov.pl/tek01/txt/onz/1992b.html.

Serhijczuk W., Ukrajinśkyj Krym, Kyjiw 2001.

Sowiet gław gosudarstw SNG, Konwiencyja ob obiespieczeni praw lic, prinadleżaszczich k nacyonalnym mien’szynstwam, Moskwa, 21.10.1994, Jedinyj riestr prawowych aktow i drugich dokumientow Sodrużestwa Niezawisimych Gosudarstw, http://cis.minsk.by/reestr/ru/index.html#reestr/view/text?doc=361.

Szabaciuk A., Polityka etniczna Republiki Łotewskiej, „Politeja” 41/2016.

Vähemusrahvuse kultuuriautonoomia seadus vastu võetud, 26.10.1993, Riigi Teataja, https://www.riigiteataja.ee/akt/182796.

Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław 1986.

Wierzbicki A., Rosja. Etniczność i polityka, Warszawa 2011.

Wierzbicki A., Russkij mir jako projekt restauracyjny imperium, [w:] Rosja. Rozważania imperiologiczne, S. Bieleń, A. Skrzypek (red.), Warszawa 2015.

Wites T., Wyludnianie Syberii i rosyjskiego Dalekiego Wschodu, Warszawa 2007.

Włodarska-Frykowska A., Ethnic Russian Minority in Estonia, „International Studies. Interdisciplinary Political and Cultural Journal”, vol. 18, 2016, no. 2.

Zajączkowski W., Rosja i narody. Ósmy kontynent. Szkic dziejów Euroazji, Kraków 2015.

Zakon Respubłyky Bełaruś, O nacyonalnych menszynstwach w Respublyke Bełaruś ot 11.11.1992, № 1926-XII, https://mogilev-region.gov.by/category/religiya-i-nacionalnosti/zakon-o-nacionalnyh-menshinstvah-v-respublike-belarus.

Zakon Ukrainy, Pro nacionalni menszyny w Ukrajini, 25.06.1992, Widomosti Werchownoji Rady Ukrajiny (WWR), 1992, nr 36, s. 529, Werchowna Rada Ukrajiny, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2494-12#Text.

Zakon Ukrainy, Pro zabezpeczennia funkcionuwannia ukrajinśkoji mowyjak derżawnoji, 25.04.2019, Відомості Верховної Ради України (ВВР), 2019, nr 21, s. 81, Werchowna Rada Ukrajiny, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2704-19#Text.

PDF: Pobierz