Nadbałtyckie metropolie Prus: Królewiec, Gdańsk i Szczecin na drodze modernizacyjnego rozwoju w XIX w. i na początku XX w.

The Baltic Metropolies of Prussia: Königsberg, Gdansk and Szczecin on the way to development of modernisation in the 19th and early 20th centuries

Abstrakt: Szczecin, Gdańsk i Królewiec w XIX w. były najważniejszymi portami pruskimi na Bałtyku. Ich rola jako centrów wymiany handlowej uległa jednak marginalizacji ze względu na ogóle trendy gospodarki światowej. Pod wpływem odgórnych tendencji modernizacyjnych (reformy agrarne, liberalizacja gospodarki, demokratyzacja procesów politycznych, stabilność systemu administracyjnego) stały się nowoczesnymi ośrodkami o charakterze gospodarczym, politycznym i kulturalnym. Utwierdziły swą pozycję centrów regionalnych, lecz zostały zdeklasowane przez inne ośrodki w skali Niemiec i Europy.

Bibliografia:

1. Gause F., Die Geschichte der Stadt Königsberg in Preußen, t. 2, Von der Königskrönung bis zum Ausbruch des Ersten Weltkrieges, Köln – Weimar – Wien 1996.

2. Hilchen H., Historya drogi żelaznej warszawsko-wiedeńskiej (1835-1848-1898). Przyczynek do historyi kolejnictwa w Królestwie Polskiem, Warszawa – Kraków 1912.

3. Jasiński J., Historia Królewca. Szkice z XIII-XX stulecia, Olsztyn 1994.

4. Keyser E., Der Danziger Oberbürgermeister Leopold von Winter, „Ostdeutsche Monatshefte”, t. 14, 1933-1934, s. 694-701.

5. Kozicka B., Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny światowej, Szczecin 2015.

6. Łuczak M., Urbanizacja dzielnic Szczecina 1800-1939, Szczecin 2014.

7. Makała R., Między prowincją a metropolią. Architektura Szczecina w latach 1891-1918, Szczecin 2011.

8. Matusik P., Miejskość modernizowana, miejskość modernizująca, [w:] Wielka zmiana. Historia wobec wyzwań, t. 3, Od starożytności po wiek XIX, red. J. Pomorski, M. Mazur, Warszawa – Lublin 2021, s. 341-375.

9. Myszor O., Gdańsk jako ośrodek budowy okrętów wojennych w latach 1815-1920, [w:] Między prowincjonalizmem a nowoczesnością. Przeobrażenia Gdańska na tle procesów modernizacyjnych prowincji wschodnich Prus w XIX wieku, red. J. Dargacz, T. Krzemiński, Gdańsk 2022, s. 346-369.

10. Niedzielska M., „Was heißt liberal?”. Opozycja polityczna w Prusach Wschodnich w pierwszej połowie XIX wieku (do 1847 r.). Program i działalność, Toruń 1998.

11. Piątkowski A., Etapy pruskiej polityki kolejowej w XIX wieku, „Zapiski Historyczne” 2001, t. 64, z. 4, s. 111-129.

12. Piątkowski A., Kolej Wschodnia w latach 1842-1880. Z dziejów transportu kolejowego na Pomorzu Wschodnim, Olsztyn 1996.

13. Ribbat R., Królewiec jako miejsce literatury. Tendencje w XIX i XX wieku, [w:] Prusy Wschodnie. Wspólnota wyobrażona, oprac. H. Orłowski, R. Żytyniec, Poznań 2019, s. 412-435.

14. Rosenberg B.-M., Die ostpreußische Vertretung im preußischen Landtag 1842-1862. Ein Beitrag zur Enstehungsgeschichte des Parlamentarisums in Deutschland, Köln-Berlin 1979.

15. Rzepa K., Metropolii wschodnich prowincji Prus droga do nowoczesności – podobieństwa i odrębności, [w:] Między prowincjonalizmem a nowoczesnością. Przeobrażenia Gdańska na tle procesów modernizacyjnych prowincji wschodnich Prus w XIX wieku, red. J. Dargacz, T. Krzemiński, Gdańsk 2022, s. 6-48.

16. Salmonowicz S., Podziały terytorialne i ustrój polityczny ziem pomorskich w latach 1815-1850, [w:] Historia Pomorza, t. 3, 1815-1850, red. G. Labuda, cz. I, Gospodarka, społeczeństwo, ustrój, Poznań 1993, s. 55-142.

17. Stanielewicz J., Rola portów bałtyckich Szczecina, Gdańska i Królewca na tle zaplecza i przedpola portowego w latach 1815-1914, Szczecin 1976.

18. Stanielewicz J., Stagnacja w handlu i żegludze, [w:] Historia Gdańska, t. 4, cz. 1, 1815-1920, red. E. Cieslak, Sopot 1998, s. 82-145.

19. Szarszewski A., Johann Friedrich Karl Adolf Leopold von Winter i Albert Karl Ludwig Liévin. Władza i medycyna w XIX w., [w:] Rządzący i rządzeniu. Władza i społeczeństwo Gdańska od średniowiecza po współczesność, red. S. Bykowska, E. Kizik, P. Paluchowski, Gdańsk 2015, s. 118-122.

20. Stavorinus G., Die Geschichte der Königlichen/Kaiserlichen Werft Danzig 1844-1918, Köln-Wien 1990.

21. Tarnowska A., Pruskie ordynacje miejskie – od założeń teoretyczno-doktrynalnych do ram prawnych, [w:] Między prowincjonalizmem a nowoczesnością. Przeobrażenia Gdańska na tle procesów modernizacyjnych prowincji wschodnich Prus w XIX wieku, red. J. Dargacz, T. Krzemiński, Gdańsk 2022, s. 50-64.

22. Wachowiak B., Einfluss der Teilung Polens auf die Situation der Danziger Handel snach dem Wiener Kongress, „Studia Maritima” 1985, t. 4, s. 175-190.

23. Wachowiak B., Realizacja reform uwłaszczeniowych na Pomorzu Zachodnim i Wschodnim w pierwszej połowie XIX wieku, „Zapiski Historyczne” 1987, t. 52, z. 4, s. 149-162.

24. Wajda K., Drogi rozwoju gospodarczego Pomorza Gdańskiego w latach 1815-1914, „Zapiski Historyczne” 1979, t. 39, z. 3, s. 181-182.

25. Wierzchosławski Sz., Problemy polityczne Pomorza w latach 1871-1914, [w:] Historia Pomorza t. 4, 1850-1918, cz. 2, Polityka i kultura, red. S. Salmonowicz, Toruń 2002, s. 76-146.

26. Włodarczyk E., Rozwój gospodarczy miast portowych pruskich prowincji nadbałtyckich w latach 1808-1914, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1987.

27. Włodarczyk E., Wielkomiejski rozwój Szczecina w latach 1871-1918. Główne linie rozwoju miasta, [w:] Dzieje Szczecina, t. 3, 1806-1945, red. B. Wachowiak, Szczecin 1999.

28. Włodarski J., Politechnika w Gdańsku w latach 1904-1945, [w:] Zarys dziejów politechniki w Gdańsku 1904-2004, red. J. Rachoń, R. Beger, J. Kułas, Gdańsk 2004, s. 11-24.

29. Wojtczak K. A., „Największym kapitałem miasta jest zdrowie jego obywateli”. Kulisy i proces budowy gdańskiego systemu wodno-kanalizacyjnego (1864-1871), [w:] Między prowincjonalizmem a nowoczesnością. Przeobrażenia Gdańska na tle procesów modernizacyjnych prowincji wschodnich Prus w XIX wieku, red. J. Dargacz, T. Krzemiński, Gdańsk 2022, s. 225-243.

PDF: Pobierz