Celem badań, którego rezultaty przedstawiono w niniejszym artykule, było wyjaśnienie mechanizmów prowadzących do osiągania przez Federację Rosyjskiej dominacji w środowisku bezpieczeństwa regionalnego i globalnego. Do rozwiązywania problemów badawczych zastosowano podejście systemowe oraz metody: analizę i krytykę literatury, obserwację nieuczestniczącą i wywiad nieskategoryzowany. W procesie badawczym ustalono, że dominacja Federacji Rosyjskiej na arenie międzynarodowej opiera się na sile. Kluczowym czynnikiem umożliwiającym jej osiąganie jest przewaga ilościowo-jakościowa sił zbrojnych, wyrażająca się współczynnikami korelacji siły, prognozowaniem strategicznym i przewidywaniem operacyjnym, a także stosowaniem nowoczesnych form i metod użycia sił zbrojnych. Występujące dysproporcje międzynarodowe Federacja Rosyjska równoważy stosowaniem adaptacyjnej strategii, szantażem eskalacji konfliktu przy użyciu broni nuklearnej, nowoczesnymi i zaawansowanymi technologicznie zdolnościami operacyjnymi oraz ofensywnymi działaniami asymetrycznymi.
M. Banasik, The mechanisms of the Russian Federation's domination in the regional and global security environment, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 7-23, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.1.
Antoniades A., From ‘Theories of Hegemony’ to ‘Hegemony Analysis’ in International Relations, Sussex 2008, https://core.ac.uk/download/pdf/2709786.pdf.
Banasik M., Wojna hybrydowa w teorii i praktyce Federacji Rosyjskiej, “Bellona” 2015, no. 4.
Berzins J., Russia’s New Generation Warfare in Ukraine: Implications for Latvian Defense Policy, Policy Paper 2, Center for Security and Strategic Research, Riga 2014.
Brzezinski Z., The Grand Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives, New York 1998.
Chuev V., Mikhailov Yu.B., Forecasting in Military Affairs, Moscow 1975.
Clark M., The Russian View of Future War: Unconventional, Diverse, and Rapid, Institute for the Study of War, Washington 2020.
Douglass J.D., Hoeber A.M., Selected Readings From Military Thought 1963-1973, “Studies of Communist Affairs” 1976, vol. 5, part II.
Edmonds J., Bendett S., Russian Battlefield Awareness and Information Dominance: Improved Capabilities and Future Challenges, Strategy Bridge, 26 February 2019, https://thestrategybridge.org/the-bridge/2019/2/26/russian-battlefield-awareness-and-information-dominance-improved-capabilities-and-future-challenges.
Fedyk N., Russian “New Generation” Warfare: Theory, Practice, and Lessons for U.S. Strategists, Small War Journals, 5 April 2017, https://smallwarsjournal.com/jrnl/art/russian-%E2%80%9Cnew-generation%E2%80%9D-warfare-theory-practice-and-lessons-for-us-strategists-0.
Joint Vision 2020, U.S. Department of Defense, Washington 2000.
Kofman M., Fink A., Russian Military Strategy: Core Tenets and Operational Concepts, Washington 2021.
Korybko A., Hybrid Wars: The Indirect Adaptive Approach to Regime Change, Moscow 2015.
Ledyaev V., Domination, Power and Authority in Russia: Basic Characteristics and Forms, “Journal of Communist Studies and Transition Politics” 2008, no. 24(1), pp. 17-36, https://www.researchgate.net/publication/233014878_Domination_Power_and_Authority_in_Russia_Basic_Characteristics_and_Forms/citations.
Łoś R., Siła współczesnych państw. Ujęcie teoretyczne, “Przegląd Politologiczny” 2018, no. 2.
Lynch III T.F., Strategic Assessment 2020. Into a New Era of Great Power Competition, Washington 2020.
Majaski Ch., Comparing a Dominant Strategy Solution vs. Nash Equilibrium Solution, Investopedia, 13 June 2021, https://www.investopedia.com/ask/answers/071515/what-difference-between-dominant-strategy-solution-and-nash-equilibrium-solution.asp.
Mazarr M.J., Blake J.S., Understanding the Emerging Era of International Competition. Theoretical and Historical Perspectives, Santa Monica 2018.
Minkina M., Kaszuba M., Color Revolutions as a Threat to Security of the Russian Federation. An Analysis of Russian Perspective, “Torun International Studies” 2021, vol. 1, no. 14.
Nye Jr. J. S., How Sharp Power Threatens Soft Power. The Right and Wrong Ways to Respond to Authoritarian Influence, Foreign Affairs, 24 January 2018, https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2018-01-24/howsharp-power-threatens-soft-power.
Nye Jr. J.S., The Paradox of America Power: Why the World’s Only Superpower Can’t Go it Alone, New York 2002.
Oliker O., Russian Influence And Unconventional Warfare Operations In The “Gray Zone”: Lessons From Ukraine, Washington 2017.
Panda A., Chinese, Russian, South African Navies Conduct Trilateral Naval Exercises. The exercise was the first of its kind, The Diplomat, 27 November 2019, https://thediplomat.com/2019/11/chinese-russian-south-african-navies-conduct-trilateral-naval-exercises/.
Polyakova A., Boulègue M., The Evolution of Russian Hybrid Warfare, Washington 2021.
Putin W., Meeting of the Valdai International Discussion Club, 22 October 2015, http://en.kremlin.ru/events/president/news/50548.
Radin A., Reach C., Russian Views of the International Order, Santa Monica 2017.
Russell M., Russia’s armed forces. Defence capabilities and policy, Brussels 2021.
Ryabchuk V.D. Nichipor V.I., On the Roles and Place of Forecasting and Anticipation in the System of Operational and General Work Planning, “Military Thought” 2007, no. 10, pp. 61-67.
Serzhantov A., Mazhuga S., Wars of the future: what will they be like?, “Independent Military Review” 2019, no. 35, https://nvo.ng.ru/concepts/2019-09-27/3_1063_futurewars.html.
Shashkov S., The theory of ‘manageable chaos’ put into practice, Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation, 1 March 2011, https://en.interaffairs.ru/article/the-theory-of-manageable-chaos-put-into-practice/.
Special Forces Unconventional Warfare, Fort Bragg 2010, https://nsnbc.files.wordpress.com/2011/10/special-forces-uw-tc-18-01.pdf.
The Soviet Army: Operations and Tactics, Field Manual No. 100-2-1, Washington 1984.
Thomas T., Russia’s Forms and Methods of Military Operations The Implementers of Concepts, “Military Review”, May-June 2018, https://www.armyupress.army.mil/Portals/7/military-review/Archives/English/Thomas-Russias-Forms-Methods.pdf.
Thomas T.L., Russian Forecasts of Future War, “Military Review”, May-June 2019, https://www.armyupress.army.mil/Portals/7/military-review/Archives/English/MJ-19/Thomas-Russian-Forecast.pdf.
US-Russian spat over bombers landing in Venezuela, BBC News, 11 December 2018, https://www.bbc.com/news/world-latin-america-46522358.
Wall A.E., Demystifying the Title 10-Title 50 Debate: Distinguishing Military Operations, Intelligence Activities, and Covert Action, “Harvard National Security Journal” 2011, vol. 3.
Wallimann I., Tatsis N.C., Zito G.V., On Max Weber’s Definition of Power, “Journal of Sociology” 1977, vol. 13, issue 3.
Wrong D., Power: Its Forms, Bases, and Uses, New Brunswick and London 2002.
Celem artykułu jest przedstawienie Francji jako inicjatora rozwoju autonomii strategicznej Unii Europejskiej i jej polityki przed i po agresji Rosji w Ukrainie. Idea zaangażowania Unii w obszar obronności i bezpieczeństwa była znana od lat. Pojęcie autonomii strategicznej jest różnie rozumiane w państwach członkowskich Wspólnoty. Z tego powodu sformułowano następujące pytania badawcze: jak rozumiana jest autonomia strategiczna Unii Europejskiej w polityce Francji? Jakie jest stanowisko Francji w kwestii budowania „Europy bezpiecznej” polityki bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej? Jak agresja Rosji w Ukrainie przyczynia się do rozwoju autonomii strategicznej Unii Europejskiej w polityce Francji? W jaki sposób agresja Rosji na Ukrainie wpływa na stanowisko Francji w zakresie rozwoju strategicznej autonomii UE? Należy przypuszczać, że wybuch wojny w Ukrainie stanowi zgubny test na rzecz strategicznej autonomii.
K.J. Helnarska, Strategic autonomy of the European Union in the politics of France before and after Russian aggression in Ukraine, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 25-34, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.2.
De Gaulle Ch., Pamiętniki wojenne, T. 3, Ocalenie: 1944-1946, Warsaw 1968.
European Defence Agency, 2020 Card Report, https://eda.europa.eu/docs/default-source/reports/card-2020-executive-summary-report.pdf.
Gnesotto N., Przyszłość Europy strategicznej, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warsaw 2012.
Gotkowska J., Europejska autonomia strategiczna czy europejski filar w NATO? Niemcy wobec inicjatyw Macrona, 2020, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2020-02-21/europejska-autonomia-strategiczna-czy-europejski-filar-w-nato.
Gotkowska J., Europejska Inicjatywa Interwencyjna, czyli francuski pomysł na obronę Europy, Klub Jagielloński, 30 December 2019, https://klubjagiellonski.pl/2019/12/30/europejska-inicjatywa-interwencyjna-czyli-francuski-pomysl-na-obrone-europy/.
Helnarska K.J., Ewolucja stanowisk Francji i Polski w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, Warsaw 2016.
O’Donnell Th., Ekspert: „Autonomia strategiczna” Unii Europejskiej to aspiracje bez pokrycia, Bankier, 2021, https://www.bankier.pl/wiadomosc/Ekspert-Autonomia-strategiczna-Unii-Europejskiej-to-aspiracje-bez-pokrycia-8052156.html.
Osiński Ł., Na szczycie Unii Europejskiej różnice zdań co do „autonomii strategicznej” i relacji z USA, istotny głos premiera Polski, Polska Agencja Prasowa, 2021, https://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C823900%2Cna-szczycie-unii-europejskiej-roznice-co-do-strategicznej-autonomii-i.
Rogacin K., Emmanuel Macron w Polsce. Pierwsza wizyta prezydenta Francji. Plan wizyty. Reaktywacja Trójkąta Weimarskiego Relacja, Polska Times, 3 February 2021, https://polskatimes.pl/emmanuel-macron-w-polsce-pierwsza-wizyta-prezydenta-francji-plan-wizyty-reaktywacja-trojkata-weimarskiego-relacja/ar/c1-14759294.
Szewczyk B.M.J., Macron’s Vision for European Autonomy Crashed and Burned in Ukraine, Foreign Policy, 8 April 2022, https://foreignpolicy.com/2022/04/08/macron-putin-france-russia-ukraine-europe-sovereignty-strategy/.
Terlikowski M., Lorenz W., Wzmacnianie europejskich zdolności reagowania kryzysowego: propozycja Francji i Wielkiej Brytanii, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 28 June 2018, https://pism.pl/publikacje/Wzmacnianie_europejskich_zdolno_ci_reagowania_kryzysowego__propozycja_Francji_i_Wielkiej_Brytanii.
von der Burchard H.J., German defense minister expresses surprise over Macron criticism, Politico, 24 November 2020, https://www.politico.eu/article/annegret-kramp-karrenbauer-defense-germany-nato-macron-alliance/.
Kiedy w kraju autorytarnym brakuje możliwości swobodnej działalności politycznej, diaspora i jej przywódcy często przyjmują rolę demokratycznej opozycji przeciwko autorytarnemu rządowi i podejmują działania na rzecz demokratyzacji w kraju pochodzenia. Choć aktywność polityczna za granicą jest dla emigrantów trudna i często ma ograniczony zasięg, to przykład diaspory białoruskiej i jej przywódców pokazuje, że mogą oni z powodzeniem pełnić rolę podmiotu politycznego na arenie międzynarodowej. Prodemokratyczna działalność diaspory białoruskiej koncentruje się na trzech głównych obszarach: kontynuacji oporu przeciwko autorytarnemu reżimowi, rozwoju reprezentacji politycznej oraz wypracowaniu wiarygodnej alternatywy demokratycznej w postaci programu politycznego dla przyszłej demokratycznej Białorusi. Rosyjska agresja na Ukrainę postawiła jednak białoruską opozycję za granicą przed dylematem, czy w nowej sytuacji geopolitycznej zająć radykalne stanowisko narodowowyzwoleńcze.
M. Jaroszewicz, M. Lesińska, K. Homel, The rise of a new transnational political nation: the Belarusian diaspora and its leaders after the 2020 protests, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 35-56, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.3.
Akudovich V., The code of absence [Код адсутнасці], Minsk 2007.
Bedford S., Vinatier L., Resisting the Irresistible: “Failed Opposition” in Azerbaijan and Belarus Revisited, “Government and Opposition” 2019, vol. 54, no. 4.
Bekus N., Struggle over identity: The official and the alternative “Belarusianness”, Central European University Press 2010.
Bekus N., Echo of 1989? Protest Imaginaries and Identity Dilemmas in Belarus, “Slavic Review” 2021, vol. 80, no. 1.
Brubaker R., The “diaspora” diaspora, “Ethnic and Racial Studies” 2005, vol. 28, no. 1.
Coordination Council, The concept of law reinstatement and national reconciliation, March 2021, https://rada.vision/en/the-concept.
Dahl R., On Democracy: A Citizen’s Guide, New Haven 2000.
Douglas N., Belarus: From the Old Social Contract to New Social Identity, “ZOiS Report” 2020, vol. 6, https://en.zois-berlin.de/file-admin/media/Dateien/3 Publikationen/ZOiS_Reports/2020/ZOiS_Report_6_2020.pdf.
Greene S.A., You are what you read: media, identity, and community in the 2020 Belarusian uprising, “Post-Soviet Affairs” 2022, vol. 38, no. 1-2.
Kazharski A., Belarus’ new political nation? 2020 anti-authoritarian protests as identity building, “New Perspectives” 2021, vol. 29, no. 1.
Kłysiński K., Belarus: formation of Tsikhanouskaya’s interim cabinet, Analyses of OSW Centre for Eastern Studies, 10 August 2022, https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2022-08-10/belarus-formation-tsikhanouskayas-interim-cabinet.
Koinova M., Diasporas and democratization in the post-communist world, “Communist and Post-Communist Studies” 2009, vol. 42, no. 1.
Kuzio T. Transition in Post-Communist States. Triple or Quadruple?, “Contemporary Politics” 2001, vol. 21, no. 3.
Lahvinets A., Papko A., Unfinished Business. Challenges for Belarus on its Way to Democracy, “European View” 2010, vol. 9, no. 2.
Levitsky S., Way L.A., Competitive Authoritarianism: Hybrid Regimes After the Cold War, Cambridge 2010.
Linz J., Stepan A., Problems of Democratic Transition and Consolidation: Southern Europe, South America and post-Communist Europe, Baltimore 1996.
Linz J.L., Stepan A., Toward Consolidated Democracies, “Journal of Democracy” 1996, vol. 7, no. 2.
National Anti-Crisis Management, March 2022, https://belarus-nau.org/by#rec447619916.
“New Belarus” conference, Draft declaration on the aims and values of the Belarusian democratic forces, Vilnius, 9 August 2022, https://conferencenewbelarus.org/declaracija.
Pérez-Díaz V.M., The Return of Civil Society. The Emergence of Democratic Spain, Cambridge 1993.
Petrova I., Korosteleva E., Societal fragilities and resilience: The emergence of peoplehood in Belarus, “Journal of Eurasian Studies” 2021, vol. 2, no. 2.
Radio Free Liberty Europe, EU does not recognize Lukashenko as Belarusian President, Borell Says, 15 September 2020, https://www.rferl.org/a/eudoes-not-recognize-Lukashenko-borrell-says/30840563.html.
Shchyttsova T., Overcoming authoritarianism: path-dependency and new citizenship, in Overcoming authoritarianism: Belarus and the Eastern European Region 30 years later, “Topos Journal for Philosophy and Cultural Studies” 2021, vol. 2.
Shain Y., The Frontier of Loyalty. Political Exiles in the Age of the Nation-State, University of Michigan Press, 2005.
Sierakowski S., Belarus Uprising: The Making of a Revolution, “Journal of Democracy” 2022, vol. 31, no. 4.
Silitski V., Preempting democracy. The case of Belarus, “Journal of Democracy” 2005, vol. 26, no. 4.
Stepan A., Democratic Opposition and Democratization Theory, “Government and Opposition” 1997, vol. 32, no. 4.
Sviatlana Tsikhanouskaya declared herself as the national leader of Belarus, 24 February 2022, https://tsikhanouskaya.org/en/events/news/ca51ca6ec0f8686.html.
Sviatlana Tsikhanouskaya announced the United Transitional Cabinet and named its first members, 9 August 2022, https://tsikhanouskaya.org/en/events/news/e1e57cee6d4a3a9.html.
White D., Political opposition in Russia: the challenges of mobilisation and the political-civil society nexus, “East European Politics” 2015, vol. 31, no. 3.
Wnuk-Lipiński E., Civil Society and Democratization, [in:] The Oxford Handbook of Political Behavior, R.J. Dalton, H.D. Klingemann (eds.), Oxford 2007.
World Belarus Congress 2020, https://belarusabroad.org/en/world-belarus-congress-2020/.
Głównym celem poznawczym badań prezentowanego opracowania jest analiza, zgodnie z wybranymi założeniami teoretycznymi i metodologicznymi, głównych wyzwań międzynarodowego bezpieczeństwa energetycznego. Będzie to możliwe dzięki kompleksowej analizie w wymiarze eksplanacyjnym i predyktywnym. Analizy problematyki bezpieczeństwa energetycznego uwzględniają bowiem długookresowe trendy rozwojowe, jak również wydarzenia nieprzewidywalne związane z funkcjonowaniem infrastruktury i technologii energetycznej. Tym samym zyskują na znaczeniu zjawiska niespodziewane, nagłe, wynikające z dynamiki środowiska międzynarodowego. Nowe systemy energetyczne i nowe technologie mogą prowadzić świat w kierunku nowych zależności i zagrożeń. Polityka bezpieczeństwa energetycznego była do tej pory wąsko definiowana i tym samym, kwestia myślenia w kategoriach różnorodnych możliwości rozwojowych w branży surowcowej często jest pomijana. Dylemat związany z myśleniem „nielinearnym” często ignoruje różnorodne rozwiązania, które razem mogą powodować radykalny zwrot na rynku energetycznym i jego ewolucję. Ramy metodologiczne prowadzonych badań objęły metody badań właściwe nauce o stosunkach międzynarodowych. Metoda czynnikowa była przydatna w celu identyfikacji uwarunkowań redefinicji bezpieczeństwa energetycznego we współczesnym świecie. Analiza prognostyczna okazała się pomocna w części pracy dotyczącej perspektyw rozwoju bezpieczeństwa energetycznego.
J. Misiągiewicz, New challenges of international energy security: between continuation and change. Implications of the COVID-19 pandemic, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 57-77, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.4.
Buzan B., Rethinking Security after the Cold War, “Cooperation and Conflict” 1997, vol. 32, no. 1.
Buzan B., Wæver O., de Wilde J., Security: a new framework for analysis, Boulder 1998.
Ciuta F., Conceptual notes on energy security: Total or banal security?, “Security Dialogue” 2010, vol. 41, no. 2.
Clean Energy Progress Report, OECD/IEA 2011.
Clean Energy Technologies, OECD/IEA 2016.
Colonomos A., Selling the Future. The Perils of Predicting Global Politics, Hurst 2016.
Heinonen S., Karjalaien J., Routsalainen J., Steinmuller K., Surprise as the normal – implications for energy security, “European Journal of Futures Research” 2017, no. 5/12.
Hoffmann T., Magierek D., Polityka energetyczna Unii Europejskiej w wybranych teoriach badawczych, [in:] Między ewolucją a rewolucją – w poszukiwaniu strategii energetycznej, J. Maj, P. Kwiatkiewicz, R. Szczerbowski (eds.), Poznań 2015.
Hughes L., The Politics of Energy and Climate Change, [in:] The Oxford Handbook of Energy Politics, K. J. Hancock, J. E. Allison (eds.), Oxford 2019.
Keohane R., Power and Governance in a Partially Globalized World, London 2002.
Kissinger H., Years of upheaval, Boston 1982.
Klare M.T., Energy Security, [in:] Security Studies: An Introduction, P.D. Williams (ed.), London–New York 2008.
Kocon M., Wpływ kultury energetycznej na bezpieczeństwo energetyczne kraju. Rynki energetyczne Litwy, Francji i Niemiec, [in:] Bezpieczeństwo energetyczne wyzwaniem XXI wieku, Z. Lach (ed.), Warsaw 2013.
Mack O., Khare A., Krämer A., Burgartz T., Managing in a VUCA World, New York–London 2015.
Młynarski T., Bezpieczeństwo energetyczne i ochrona klimatu w drugiej dekadzie XXI wieku, Cracow 2017.
Myers N., Ultimate Security: The Environmental Basis of Political stability, London–New York 1993.
Neag M.M., Halmaghi E.E., Cucuiet P., Contributions on the determination of the relationship among globalization, sustainable development and energy security, “Scientific Bulletin” 2017, no. 1 (43).
Pietraś M., Bezpieczeństwo ekologiczne w Europie: studium politologiczne, Lublin 2000.
Pietraś M., Bezpieczeństwo międzynarodowe, [in:] Międzynarodowe stosunki polityczne, M. Pietraś (ed.), Lublin 2006.
Pietraś M., Hybrydowość późnowestfalskiego ładu międzynarodowego, [in:] Późnowestfalski ład międzynarodowy, M. Pietraś, K. Marzęda (eds.), Lublin 2008.
Pietraś M., Międzynarodowy reżim zmian klimatu, Torun 2011.
Pronińska K., Nowe problemy bezpieczeństwa międzynarodowego: bezpieczeństwo energetyczne i ekologiczne, [in:] Bezpieczeństwo międzynarodowe, R. Kuźniar, A. Bieńczyk-Missala, R. Balcerowicz (eds.), Warsaw 2012.
Riedel R., Bezpieczeństwo energetyczne we współczesnej securitologii, [in:] Bezpieczeństwo energetyczne Europy Środkowej, P. Mickiewicz, P. Sokołowska (eds.), Toruń 2010.
The impacts of the COVID-19 crisis on global energy demand and CO2 emissions, Global Energy Review 2020, https://www.iea.org/topics/world-energy-outlook.
Ulman R., Redefining Security, “International Security” 1983, vol. 8, no. 1. World Energy Outlook 2021, https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2021.
Yergin D., Energy security and markets, [in:] Energy and Security: Toward a New Foreign Policy Strategy, D. Goldwyn, J. Kalicki (eds.), Washington 2005.
Yergin D., Ensuring Energy Security, “Foreign Affairs” 2006, vol. 85, no. 2.
Jednym z najważniejszych wyzwań społeczno-gospodarczych jest umiejętne przestawienie gospodarki na źródła nisko- i zeroemisyjne. Transformacja energetyczna trwa, a Polska z uwagi na dużą zależność gospodarki od węgla oraz wysoką emisyjność ma bardzo trudne zadanie do wykonania. Z tego też powodu celem artykułu jest wskazanie działań podejmowanych przez Polskę w ramach prowadzonej transformacji energetycznej związanej z Europejskim Zielonym Ładem oraz wpływu transformacji energetycznej na polską gospodarkę. W związku z tym do poruszanych zagadnień należą: wyjaśnienie zasad charakteryzujących strategię Europejski Zielony Ład, opisanie obecnego stanu polskiego sektora energetycznego, wskazanie działań, dzięki którym Polska osiągnie zeroemisyjność oraz wypunktowanie implikacji gospodarczych na płaszczyźnie krajowej, jakie niesie transformacja energetyczna. Z analizy wynika, że transformacja krajowej energetyki jest procesem długotrwałym, lecz postępującym. Udział zielonej energii w krajowym miksie rośnie systematycznie, choć powoli; emisyjność sektora energetycznego wykazuje tendencje spadkowe, chociaż w obecnej trudnej sytuacji energetycznej w Europie niewykluczone jest wyhamowanie tego trendu. Ponadto ze względów systemowych i finansowych nie jest możliwe szybkie zastąpienie produkcji energii z węgla innymi nisko- lub zeroemisyjnymi nośnikami energii. W badaniu posłużono się krytyczną analizą literatury i strategicznych dokumentów sektora energetycznego, metodą instytucjonalno-prawną, prognostyczną oraz wnioskowaniem indukcyjnym.
E. Kochanek, Poland's energy transformation in the context of the challenges of the European green deal, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 79-101,
DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.5.
Bielecki T., Poland agrees to EU climate acceleration, Deutsche Welle, 11 December 2020, https://www.dw.com/pl/klimat-polska-szczyt-ue-55proc/a-55909122 [25.04.2022].
Bocian K., Lewandowski W., Wróbel P., Zielone koło ratunkowe. Dostęp do czystej energii warunkiem konkurencyjności polskiego przemysłu, Warsaw 2022.
BP, BP Statistical Review of World Energy, 2021.
Brauers H., Oei P.-Y., The political economy of coal in Poland: Drivers and barriers for a shift away from fossil fuels, “Energy Policy” 2020, vol. 144.
Budnitza R., Rogner H., Shihab-Eldinc A., Expansion of nuclear power technology to new countries – SMRs, safety culture issues, and the need for an improved international safety regime, “Energy Policy” 2018, vol. 19. European Environment Agency, Climate Change, https://www.eea.europa.eu/pl/themes/climate/about-climate-change.
Derski B., Importujemy coraz więcej prądu i… ratujemy sąsiadów eksportem, Wysokie Napięcie, 21 January 2021, https://wysokienapiecie.pl/35185-importujemy-coraz-wiecej-pradu-ratujemy-sasiadow-eksportem/.
Derski B., Najwyższa w historii produkcja i zużycie energii, Wysokie Napięcie, 15 January 2022, https://wysokienapiecie.pl/44288-najwyzsza-w-historii-produkcja-zuzycie-energii/.
Derski B., Źródła energii w Polsce w 2020: mniej węgla, więcej gazu i OZE, Wysokie Napięcie, 12 February 2021, https://wysokienapiecie.pl/35619-zrodla-energii-w-polsce-w-2020-mniej-wegla-wiecej-gazu-oze/.
Dowiedz się więcej o Funduszach Europejskich, Portal Funduszy Europejskich, 4 June 2021, https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/fundusze-na-lata-2021-2027/dowiedz-sie-wiecejo-funduszach-europejskich-na-lata-2021-2027/.
Energy transformation: the Polish way to a low-carbon economy, Biznes Alert, 21 November 2019, https://biznesalert.pl/transformacja-energetyczna-energetyka-polska.
European Commission, Commission Staff Working Document Country Report – Poland 2020, Brussels 2020.
Frączyk J., Polska gospodarka ostro ścięła emisję CO2. Osiem krajów za nami, w tym Niemcy i Czechy, Business Insider, 20 June 2022, https://businessinsider.com.pl/gospodarka/emisja-co2-ostro-w-dol-osiem-krajow-za-namiw-tym-niemcy-i-czechy/djj4lcf.
Frankowski J. et al., Employment in hard coal mining in the Upper Silesian Basin, “IBS Research” 2020, no. 1.
Gabryś H., Elektroenergetyka w Polsce 2020, “Energetyka” 2020, no. 8.
Gawlikowska-Fyk A., Borkowski M., How Poland can achieve increased greenhouse gas emission reduction targets by 2030, Energy Forum, 2020.
IEO, Photovoltaic market in Poland 2020, 2020.
Jastrzębska G., Odnawialne źródła energii i pojazdy proekologiczne, Warsaw 2007.
Kasztelanowicz Z., Raport o stanie branży węgla brunatnego w Polsce i w Niemczech wraz z diagnozą działań dla rozwoju tej branży w I połowie XXI wieku, Cracow 2018.
Kochanek E., Evaluation of Energy Transition Scenarios in Poland, “Energies” 2021, vol. 14(19).
Kołodziejski M., Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, March 2022, https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/214/fundusz-na-rzecz-sprawiedliwej-transformacji-fst-.
Księżopolski K., Maśloch G., Time Delay Approach to Renewable Energy in the Visegrad Group, “Energies” 2021, vol. 14.
Kyoto Protocol to the UN Framework Convention on Climate Change, OJ 2005, no. 203.
Lachowicz M., Gacki M., Moskwik K., Paliwa i motory wzrostu gospodarczego, Warsaw 2020.
Landis F., Heindl P., Renewable Energy Targets in the Context of the EU ETS: Whom do They Benefit Exactly, “Discussion Paper” 2016, no. 16.
Lu M., The European Union’s Energy dependency, Visual Capitalist, 22 March 2022, https://www.visualcapitalist.com/visualizing-the-eus-energy-dependency/.
Miętkiewicz R., FSRU terminal on the Gdańsk coast – próba analizy, “Analiza IPE”, nr 1, 2019.
Ministerstwo Klimatu i Środowiska, Polityka Energetyczna Polski 2040, Warsaw 2021.
PGNiG, Sprawozdanie Zarządu z działalności PGNiG SA oraz GK PGNiG na 2020 rok, 2020.
Polskie Sieci Energetyczne S.A., Plan rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na energię elektryczną na lata 2021-2030, Konstancin-Jeziorna 2020.
Rączka J., Transformation of district heating 2030: Small district heating systems, Energy Forum, 2017.
Robaina M., Neves A., Complete decomposition analysis of CO2 emissions intensity in the transport sector in Europe, “Research in Transportation Economics” 2021, vol. 90.
Ruszel M., The significance of the Baltic Sea Region for natural gas supplies to the V4 countries, “Energy Policy” 2020, vol. 146.
Sawicki B., Znaczący wzrost emisji CO2 w Polsce. Winny eksport prądu, energia.rp.pl, 18 May 2022, https://energia.rp.pl/co2/art36322571-znaczacywzrost-emisji-co2-w-polsce-winny-eksport-pradu.
The European Council, the Council of the Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Announcement from the Commission to the European Parliament, European Green Deal, Brussels 2019.
The Ministry of Energy, Draft Conclusions from forecast analyses for the fuel and energy sector – appendix 2. to PEP 2040, 2019.
The Ministry of Energy, National Energy and Climate Plan for 2021-2030, 2019.
Tokarski S., Janikowski J., Kyoto Protocol – Poland ahead of Scandinavia in reducing emissions, “ Polska Energia Tauron” 2010, no. 4.
United Nations, Paris Agreement, 2015.
Urząd Regulacji Energetyki, Raport Krajowy Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki 2020, 2020.
Zalewska-Wojtuś K., Kałek P., Amendment of the Energy Law, “Energia Elektryczna” 2020, no. 1.
Celem artykułu jest szersze spojrzenie na obecną sytuację związaną z wdrażaniem technologii 5G w Polsce z perspektywy społecznej. Analiza została przeprowadzona w kontekście postaw Polaków wobec nauki i techniki oraz wiedzy o nowoczesnych technologiach. Oprócz analizy literatury przedmiotu w artykule zostaną przedstawione wyniki dwóch równoległych badań z wykorzystaniem trzech metod badawczych: fokusowych, pogłębionych wywiadów eksperckich oraz ankiety przeprowadzonej metodą wywiadów bezpośrednich w domach respondentów. W artykule refleksji zostały poddane m.in. pytania o to, jaki jest stosunek Polaków do rozwoju nauki i techniki, w szczególności do technologii 5G oraz czy rozwój nowoczesnych technologii jest przyczyną społecznego niepokoju Polaków. Z badań nad odbiorem społecznym sieci 5G w Polsce wynika, że Polacy nie znają technologii 5G. Ich niewiedza wynika ze źle prowadzonej edukacji technologicznej, niedostatecznego informowania społeczeństwa przez władze państwowe, braku zaufania społeczeństwa do władz jako niewiarygodnego źródła informacji oraz ze względu na hermetyczny język, którym posługują się specjaliści z telekomunikacji. Duży wpływ ma także dezinformacja mająca na celu opóźnienie wdrożenia tej technologii w Europie, również związana z wojną o 5G między Stanami Zjednoczonymi a Chinami, dodatkowo wpływa na wyjątkowo negatywne postrzeganie technologii 5G w polskim społeczeństwie.
U. Soler, Social perception of 5G technology, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 103-120, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.6.
5G Mobile and Wireless Communications Technology, A. Osseiran, J.F. Monserrat, P. Marsch (eds.), Cambridge University Press, 2016.
5G: The chance to lead for a decade, Deloitte, 2018, https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/us/Documents/technology-media-telecommunications/us-tmt-5g-deployment-imperative.pdf.
AlRaeesi A.S.A., Habibur R. M., Proactive Approach to the Deployment of 5G Technology: Insights from the UAE, 2nd Europe – Middle East – North African Regional Conference of the International Telecommunications Society (ITS) “Leveraging Technologies For Growth”, Aswan, Egypt, 18-21 February 2019, International Telecommunications Society (ITS), Calgary.
Asif S., 5G Mobile Communications: Concepts and Technologies, Taylor and Francis Group, 2019.
Council Recommendation of 12 July 1999 on the limitation of exposure of the general public to electromagnetic fields (0 Hz to 300 GHz), Official Journal of the European Communities, 30 July 1999, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:31999H0519&from=EN.
Dahlman E., Parkvall S., Skold J., 5G NR: The next generation wireless access technology, Academic Press, 2020.
David K., Berndt H., 6G Vision and Requirements: Is There Any Need for Beyond 5G?, “IEEE Vehicular Technology Magazine” 2018, vol. 13, no. 3.
Destiny T., Conspiracy theories about 5G networks have skyrocketed since COVID-19, The Conversation, 2 June 2020, https://theconversation.com/conspiracy-theories-about-5g-networks-have-skyrocketed-since-covid-19-139374.
Effect of electromagnetic millimeter waves on the health of employees in the in the designed 5G networks and the general population, K. Rydzyński (ed.), Łódź 2020.
Eliassen I., Pena P., Real 5G issues overshadowed by Covid-19 conspiracy theories, Investigate Europe, 12 June 2020, https://www.investigate-europe.eu/en/2020/5g-covid-conspiracy/.
Eltiti S. et al., Aggregated data from two double-blind base station provocation studies comparing individuals with idiopathic environmental intolerance with attribution to electromagnetic fields and controls, “Bioelectromagnetics” 2015, vol. 36, no. 2.
European citizens’ knowledge and attitudes towards science and technology, European Commission, September 2021.
Fettweis G., Alamouti S., 5G: Personal mobile internet beyond what cellular did to telephony, “IEEE Communications Magazine” 2014, no. 52(2).
Group of Chief Scientific Advisors, https://ec.europa.eu/info/research-and-innovation/strategy/support-policy-making/scientific-support-eu-policies/group-chief-scientific-advisors_en.
International Agency for Research on Cancer Publications, https://publications.iarc.fr/126.
International Commission on Non-ionizing Radiation Protection, ICNIRP Guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic and electromagnetic fields (up to 300 GHZ), “Health Physics” 1998, no. 74(4), pp.
International Commission on Non-ionizing Radiation Protection, ICNIRP Guidelines for limiting exposure to electromagnetic fields (100 KHZ to 300 GHZ), “Health Physics” 2020, no. 118(5), pp. 483-524; https://www.icnirp.org/cms/upload/publications/ICNIRPrfgdl2020.pdf.
Karaboytcheva M., Effects of 5G wireless communication on human health, European Parliamentary Research Service 2021, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2020/646172/EPRS_BRI(2020)646172_PL.pdf.
Khan R. et al., A Survey on Security and Privacy of 5G Technologies: Potential Solutions, Recent Advancements, and Future Directions, “IEEE Communications Surveys & Tutorials” 2020, vol. 22, no. 1.
Kim M.J. et al., The changing patterns of China’s international standardization in ICT under techno-nationalism: A reflection through 5G standardization, “International Journal of Information Management” 2020, vol. 54, https://doi.org/10.1016/j.ijinfomgt.2020.102145.
Kowalski B., Central and Eastern Europe, China’s Core Interests, and the Limits of Relational Politics: Lessons from the Czech Republic in the 2010s, “East European Politics and Societies: and Cultures” 2020, vol. 36, no. 1, pp. 51-74.
La L., 5G myths, debunked: 5G won’t replace 4G, doesn’t cause COVID-19 and is still rolling out, cnet.com, 1 June 2020, https://www.cnet.com/tech/mobile/5g-myths-debunked-5g-wont-replace-4g-doesnt-cause-covid-19-andis-still-rolling-out-during-the-pandemic/.
Lemstra W., Cave M., Bourreau M., The Towards the successful deployment of 5G in Europe: What are the necessary policy and regulatory conditions?, project report, Centre on Regulation in Europe (CERRE), 2017, https://cerre.eu/publications/towards-successful-deployment-5g-europe-what-are-necessary-policy-and-regulatory/.
Meese J., Frith J., Wilken R., COVID-19, 5G conspiracies and infrastructural futures, “Media International Australia” 2020, vol. 177(1).
Mythbusters, World Health Organization, 19 January 2022, https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/myth-busters.
Office of Electronic Communications, Public opinion poll on the functioning of the telecommunications services market and consumer preferences Report on the study of individual clients, 29 November 2019, Warsaw–Gdańsk.
Oughton E.J. et al., Towards 5G: Scenario-based assessment of the future supply and demand for mobile telecommunications infrastructure, “Technological Forecasting and Social Change” 2018, vol. 133, pp. 141-155.
Oughton E.J. et al., Assessing the capacity, coverage and cost of 5G infrastructure strategies: Analysis of the Netherlands, “Telematics and Informatics” 2019, vol. 37, pp. 50-69.
Pandey M.K., Gaurav A., Kumar V., Social, technical and economical challenges of 5G technology in Indian prospective: Still 4G auction not over, but time to think about 5G in India, International Conference on Computer and Computational Sciences (ICCCS), Noida 2015.
Rao B., Harrison A.J., Mulloth B., Defense Technological Innovation. Issues and Challenges in an Era of Converging Technologies, New Horizons in Innovation Management series, Edward Elgar Publishing Ltd, Cheltenham 2020.
Fundamentals of 5G Mobile Networks, J. Rodriguez (ed.), Wiley, 2015.
Saxena S., Enhancing ICT infrastructure in public services, Factors influencing mobile government (m-government) adoption in India, “The Bottom Line” 2017, vol. 30, no. 4, pp. 279-296.
Scientific Committee on Health, Environmental and Emerging Risks (SCHEER), https://ec.europa.eu/health/scientific_committees/scheer_en.
Seria podpaleń masztów 5G w Holandii. Wieże będą dodatkowo chronione, Polsat News, 5 June 2020, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2020-06-05/seria-podpalen-masztow-5g-w-holandii-wieze-beda-dodatkowo-chronione/.
Segal A., Year in Review 2019: The U.S.–China Tech Cold War Deepens and Expands, Council on Foreign Relations, 18 December 2019, https://www.cfr.org/blog/year-review-2019-us-china-tech-cold-war-deepens-and-expands.
Shaping Europe’s digital future, https://ec.europa.eu/digital-single-market/en/news/european-electronic-communications-code-updating-eu-telecom-rules.
Soler U., Busiło M., Education of society as a tool to counteract disinformation in implementing new technologies. On the example of 5G mobile telecommunications network and Warsaw sewage system, Proceedings of the International Conference “Applications of Electromagnetics in Modern Engineering and Medicine” June 2019, Janów Podlaski.
Soler U., Busiło M., Taming with technology. On the example of UK electrification and 5G technology, “Przegląd Elektrotechniczny” 2019, vol. 95, no. 12.
Soler U., UE Regulations on 5G cybersecurity, Proceedings of the 38th International Business Information Management Association Conference (IBIMA), 23-24 November 2021, Seville, Spain. Vision: Innovation Management and Sustainable Economic Development in the Era of Global Pandemic, International Business Information Management Association (IBIMA).
Soler U., Political and Economic Contexts of Implementing 5G in Poland and in Selected European Countries, “Journal of Telecommunications and Information Technology” 2021, no. 2. Spectrum for 4G and 5G, Qualcomm, 2020, https://www.qualcomm.com/media/documents/files/spectrum-for-4g-and-5g.pdf.
Tatoń G. et al., The influence of electromagnetic fields on the human health – survey studies, “Przegląd Elektrotechniczny” 2019, vol. 95, no. 12.
Prime minister’s office chief Michał Dworczyk steps down, TVN24, https://tvn24.pl/tvn24-news-in-english/polands-pm-office-chief-michaldworczyk-steps-down-6140311 [30.09.2022].
Verrender A. et al., IEI-EMF provocation case studies: A novel approach to testing sensitive individuals, “Bioelectromagnetics” 2018, vol. 39, no. 2.
Weerakkody V., Dhilon G., Moving from E-Government to T-Government: a study of process reengineering challenges in a UK local authority context, “International Journal of Electronic Government Research” 2008, vol. 4, no. 4.
WVS, World Values Survey, http://www.worldvaluessurvey.org/wvs.jsp.
Państwa Grupy Wyszehradzkiej podejmują działania potwierdzające ich ambicje w ramach polityki cyberbezpieczeństwa. Formułowane zadania zarówno w dokumentach strategicznych, jak i na forach międzynarodowych stanowią dowód na aktywną rolę rządów Europy Środkowej w obszarze cyberbezpieczeństwa. Wiele państw stoi w obliczu rosnącej fali cyberataków, która z czasem prawdopodobnie będzie się nasilać. Każdy tego typu incydent może wyrządzić ogromne szkody, podważając zaufanie do rządu i wywołując nieprzewidywalne skutki polityczne. Z tego też powodu widoczna jest chęć budowania przez państwa V4 wspólnej cyberodporności w oparciu o ścisłą współpracę z UE i NATO. Kolejnym sposobem opisu działań podejmowanym w artykule są wydatki budżetowe na cyberbezpieczeństwo, które są ważnym miernikiem oceny rozwoju potencjału cybernetycznego poszczególnych państw. Artykuł jest próbą podsumowania działań podejmowanych przez państwa V4 w okresie 2013-2021 w ramach polityki cyberbezpieczeństwa, które w większości pozostają w sferze jedynie deklaracji politycznych. Podjęta analiza badawcza może stanowić punkt wyjścia dla dalszych rozważań na temat współpracy V4 szczególnie w kontekście militarnej agresji Federacji Rosyjskiej po 24 lutego 2022 roku. Wydarzenie to nakazuje zastanowić się nad przyszłością współpracy państw Europy Środkowej w szeroko pojętej polityce bezpieczeństwa.
M. Górka, Combating cyber threats as an element of the Visegrad Group's cybersecurity policy, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 121-142, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.7.
Antczak J., Nakłady na cyberbezpieczeństwo państw Grupy Wyszehradzkiej, Warsaw Institute, 24 September 2018, https://warsawinstitute.org/pl/naklady-na-cyberbezpieczenstwo-panstw-grupy-wyszehradzkiej.
Axelrod R., Iliev R., Timing of cyber conflict, “PNAS” 2014, vol. 111, no. 4.
Bedea C.M., Kwadwo V.O., Opportunistic sub-regionalism: the dialectics of EU-Central-Eastern European relations, “Journal of European Integration” 2021, vol. 43, no. 4.
Cyber Threat Report CEE 2018, Instytut Kościuszki, 14 June 2018, https://ik.org.pl/publikacje/cyber-threat-report-cee-2018.
Czech Republic 2018-2022 (2018): Cyber Defence Strategy of the Czech Republic 2018-2022, https://ccdcoe.org/library/strategy-and-governance.
Egloff F., Cybersecurity and the Age of Privateering, [in:] Understanding Cyber Conflict. 14 Analogies, G. Perkovich, A. Levite (eds.), Georgetown 2017.
Gawron-Tabor K., New Quality of Defence Cooperation within the Visegrad Group in 2010-2014, “Obrana a Strategie” 2015, vol. 1.
Goldman E., Warner M., Why a Digital Pearl Harbor Makes Sense… and Is Possible, [in:] Understanding Cyber Conflict. 14 Analogies, G. Perkovich, A. Levite (eds.), Georgetown 2017.
Hersh S.M., The Online Threat, Should we be worried about a cyber war?, New Yorker, 1 November 2010, https://www.newyorker.com/magazine/2010/11/01/the-online-threat.
Lin H., Escalation dynamics and conflict termination in cyberspace, “Strategic studies quarterly” 2012, vol. 6, no. 3.
Lisiak-Felicka D., Information Security Incidents: A comparison between the Czech Republic and Poland, 20th International Scientific Conference, “Economic and Social Development” 2017, vol. 20.
Lonsdale D.J., The Ethics of Cyber Attack: Pursuing Legitimate Security and the Common Good in Contemporary Conflict Scenarios, “Journal of Military Ethics” 2020, vol. 19, no. 1.
Mačák K., Decoding Article 8 of the International Law Commission’s Articles on State Responsibility: Attribution of cyber operations by non-state actors, “Journal of Conflict and Security Law” 2016, vol. 21, no. 3.
Simons G., Danyk Y., Maliarchuk T., Hybrid war and cyber-attacks: creating legal and operational dilemmas, “Global Change, Peace & Security” 2020, vol. 32, no. 3.
Stańczyk K., Zarządzanie bezpieczeństwem zewnętrznym państwa przy wykorzystaniu instrumentów planowania budżetowego, [in:] Współczesne zagrożenia w zarządzaniu i bezpieczeństwie, Z. Grzywna (ed.), Katowice 2014.
Valeriano B., Maness R.C., The Dynamics of Cyber Conflict between Rival Antagonists, 2001-2011, “Journal of Peace Research” 2014, vol. 51, no. 3.
Warner J., Chapin E., Matfess H., Suicide Squads: The Logic of Linked Suicide Bombings, “Security Studies” 2019, vol. 28, no. 1.
Wirtz B.W., Weyerer J.C., Cyberterrorism and Cyber Attacks in the Public Sector: How Public Administration Copes with Digital Threats, “International Journal of Public Administration” 2017, vol. 40, no. 13.
Współpraca transgraniczna pomaga w łagodzeniu niekorzystnych skutków istnienia granic i w przezwyciężaniu następstw położenia terenów przygranicznych. Celem artykułu jest zidentyfikowanie sposobów wykorzystania potencjału kulturowego i przyrodniczego w unijnych programach współpracy transgranicznej wdrażanych w polskiej, słowackiej i ukraińskiej części Karpat. Analizie poddano dane zastane, wykorzystując metodę badania dokumentów strategicznych programów Polska-Słowacja, Polska-Białoruś-Ukraina, Węgry-Słowacja-Ukraina i Węgry-Słowacja-Rumunia- -Ukraina, realizowanych w trzech okresach programowania (2004-2020). Przeprowadzono także analizę ilościową projektów dotyczących wykorzystania dziedzictwa kulturowego oraz przyrodniczego, które realizowano w ramach przedstawionych programów. Badania posłużyły do uzyskania odpowiedzi na pytania: (1) jakiego rodzaju przedsięwzięcia z wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego są realizowane, (2) czy istnieją różnice w zakresie sposobów wykorzystania dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, (3) czy istnieją różnice pomiędzy programami wdrażanymi w wewnętrznych oraz zewnętrznych regionach przygranicznych UE. Badanie pozwoliło na ustalenie, iż w przypadku wszystkich programów walory kulturowe i przyrodnicze uważane są za mocną stronę regionów. Związane są z nimi znaczne oczekiwania w zakresie ich wykorzystania w rozwoju tych terenów. Jednocześnie dostrzega się, iż są wykorzystywane w stopniu niedostatecznym. W przypadku wszystkich programów wspierano działania związane z wykorzystaniem dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. To sposób finansowania w dużej mierze determinował jednak podejmowanie działania. W dalszym ciągu dominują tradycyjne (typowe) sposoby wykorzystywania zasobów przyrodniczych i kulturowych.
A. Pieniążek, Cross-border cooperation in selected Carpathian countries, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 143-159, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.8.
Buczek-Kowalik M., Mitura T., Cross-border cooperation on the Polish-Slovak Borderland – examples of joint tourism initiatives, “Folia Geographica” 2018, no. 60(2).
Celioska-Janowicz D. et al., Zmiany sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru wsparcia Programu Sąsiedztwa Polska-Białoruś-Ukraina Interreg IIIA/TACIS CBC 2004-2006 w latach 2004-2008/2009. Raport na zamówienie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Warsaw 2010, https://www.euroreg.uw.edu.pl/dane/web_euroreg_publications_files/2447/celiska-janowicz2010-zmiany_sytuacji_spoeczno-gospodarczej_obszaru_wsparcia_programu_ssiedztwa_polska-biaoru-ukraina_int.pdf.
Churski P., Podejście zorientowane terytorialnie (place-based policy) – teoria i praktyka polityki regionalnej, “Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna” 2018, no. 41.
Council of Europe, European Outline Convention on Transfrontier Co-operation between Territorial Communities or Authorities, Madrid 1980.
Document programming for UE support to ENI Cross-Border Cooperation (2014-2020).
Dołzbłasz S., Raczyk A., Projekty współpracy transgranicznej na zewnętrznych i wewnętrznych granicach Unii Europejskiej – przykład Polski, “Studia Regionalne i Lokalne” 2011, vol. 45, no. 3.
Dołzbłasz S., Raczyk A., Współpraca transgraniczna w Polsce po akcesji do UE, Warsaw 2010.
Europe 2020: the European Union strategy for growth and employment.
European Commission, Commission suspends cross-border cooperation and transnational cooperation with Russia and Belarus, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_1526.
European Commission, European Neighbourhood Policy. What is it?, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/european-neighbourhood-policy_en.
European Commission, INTERREG III Neighbourhood Programme Hungary-Slovak Republic-Ukraine, https://ec.europa.eu/regional_policy/en/atlas/programmes/2000-2006/european/interreg-iii-neighbourhood-programme-hungary-slovak-republic-ukraine.
European Commission, The EU’s main investment policy, https://ec.europa.eu/regional_policy/policy/what/investment-policy_en.
European Committee of the Regions, Cross-border cooperation: after the biggest setbacks in decades, the time for recovery and improvement has come, https://cor.europa.eu/pl/news/Pages/cross-border-cooperation.aspx.
Giełda M., Współpraca transgraniczna prowadzona w Unii Europejskiej na podstawie programów operacyjnych realizowanych w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej, [in:] Współpraca transgraniczna w administracji publicznej, R. Kusiak-Winter (ed.), Wrocław 2015, https://www.bibliotekacyfrowa.pl/Content/71621/PDF/Wspolpraca_transgraniczna_w_administracji_publicznej.pdf.
Gross M., Debus M., Does M., EU regional policy increase parties’ support for European integration?, “West European Politics” 2018, no. 41(3).
Guzal-Dec D., Europejska Polityka Sąsiedztwa – ewolucja i współczesne wyzwania wobec rozwoju euroregionów na zewnętrznych granicach UE (w Polsce), “Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Problemy Rolnictwa Światowego” 2016, vol. 3, no. 16(31).
Herodowicz T., Znaczenie polityki regionalnej Unii Europejskiej w kształtowaniu środowiskowego wymiaru rozwoju zrównoważonego w Polsce, Poznań 2020.
Interreg III A Polska-Republika Słowacka 2004-2006. Uzupełnienie Programu.
Interreg III A Polska-Republika Słowacka Program Inicjatywy Wspólnotowej na lata 2004-2006.
Makowiecka M., Reichel M., Ocena współpracy terytorialnej Polski i Słowacji w kontekście realizowanych programów operacyjnych współpracy transgranicznej, “Studia Ekonomiczne. Gospodarka. Społeczeństwo. Środowisko” 2019, no. 1(3).
Murzyn D., Innowacyjność w programach współpracy transgranicznej realizowanych przy udziale polityki spójności UE w Polsce, [in:] Wyzwania polityki regionalnej w aspekcie rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów transgranicznych, K. Świerczewska-Pietras, M. Pyra (eds.), Biała Podlaska 2015.
Pietraś M., Podziały przestrzeni Europy Środkowo-Wschodniej, “Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2019, vol. 17, no. 1.
Europejska Polityka Sąsiedztwa Unii Europejskiej, M. Pietraś, K. Stachurska-Szczesiak, J. Misiągiewicz (eds.), Lublin 2012.
Program Operacyjny Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska-Republika Słowacka 2007-2013.
Program Sąsiedztwa Polska-Białoruś-Ukraina Interreg III A/Tacis CBC 2004-2006.
Program Sąsiedztwa Polska-Białoruś-Ukraina Interreg III A/Tacis CBC 2004-2006. Uzupełnienie Programu.
Program Współpracy Transgranicznej EIS Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020.
Program Współpracy Transgranicznej Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020.
Program Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2007-2013.
Raszkowski A., Program TACIS w państwach postsowieckich, “Ekonomia” 2011, no. 16.
Rauhut D., Humer A., EU Cohesion Policy and spatial economic growth: Trajectories in economic thought, “European Planning Studies” 2022, no. 28(11).
Regulation (EU) No 232/2014 of the European Parliament and of the Council of 11 March 2014 establishing a European Neighbourhood Instrument, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX-:32014R0232&from=PL.
Szlachta J., Zaleski J., Wyzwania polskiej polityki regionalnej w kontekście polityki spójności UE po roku 2020, “Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu” 2017, no. 498.
Świstak M., Polityka regionalna Unii Europejskiej jako polityka publiczna: wobec potrzeby optymalizacji działania publicznego, Cracow 2019.
Urząd Statystyczny we Wrocławiu, Euroregiony na granicach Polski 2007, Wroclaw 2007, https://wroclaw.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_14-19.pdf.
Żuk A., Europejskie programy współpracy transgranicznej Polski z państwami członkowskimi Unii Europejskiej w latach 2004–2013. Analiza finansowania i kierunków wydatkowania, [in:] Polska – 10 lat członkostwa Polski w UE, E. Małuszyńska, G. Mazur, I. Musiłakowska (eds.), Poznań 2015.
W artykule analizowana jest rola konfliktu w kształtowaniu kapitału społecznego. Opierając się na literaturze przedmiotu, można stwierdzić, że jeśli społeczeństwo doświadczyło konfliktu bądź działań wojennych, to w efekcie końcowym procesu kształtowania się kapitału społecznego będzie się on różnił od kapitału społecznego na obszarze, na którym takich działań nie było. Grupa badanych osób to młodzi Serbowie (18-24 lata), którzy w latach 90. przeżyli działania wojenne na terytorium swojego państwa albo wychowali się w środowisku osób uczestniczących w konflikcie oraz młodzi Polacy w wieku 18-24 lata wychowani w społeczeństwie, które w latach 1995- 2002 nie doświadczyło konfliktu ani działań militarnych. Istotne wyniki badań to: w społeczeństwie, w którym nie występowały w przeszłości konflikty, odnotowuje się większy poziom obywatelskości oraz tworzenia wspólnot typu bridging, zaufania do aktorów społecznych spoza najbliższej rodziny, zaufania do instytucji oraz większe poczucie bezpieczeństwa w okolicy. Analizując wyniki, można stwierdzić, że konflikt różnicuje kapitał społeczny w państwie.
Z. Sielska, J. Lončar, Conflict as a differentiating factor in the creation of social capital among youth in Serbia and Poland, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 161-182, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.9.
Avioutskii V., Aksamitne rewolucje, Warsaw 2007.
Bar-Tal D., Introduction: Conflicts and social psychology, [in:] Intergroup conflicts and their resolution: Social psychological perspective, D. Bar-Tal (ed.), Psychology Press, 2011, pp. 217-240.
Birešev A., Protest protiv diktature i konstrukcija kolektivnog identiteta, “Sociologija” 2017, no. 59(4), pp. 389-404.
Blattman C., From Violence to Voting: War and Political Participation in Uganda, “American Political Science Review” 2009, no. 103(2), pp. 231-247.
Bourdieu P., Le capital social, “Actes de la Recherche en Sciences Sociales” 1980, no. 31, pp. 2-3.
Bourdieu P., Passeron J.P., Reproduction in Education, Society and Culture, “The School Review” 1990, vol. 86, no. 1, pp. 144-147.
Calvo T. et al., Fear Not for Man? Armed conflict and social capital in Mali, “Journal of Comparative Economics” 2020, no. 48(2), pp. 251-276.
Coleman J. S., Foundation of Social Theory, Cambridge 1990.
Collier P., Hoeffler A., On the incidence of civil war in Africa, “Journal of Conflict Resolution” 2002, no. 46(1), pp. 13-28.
Community Building, “Journal of Planning Education and Research” 1998, no. 18(1), pp. 1-13.
Čolović I., Śmierć na Kosowym Polu, historia mitu kosowskiego, Sejny 2019.
Dasgupta P., Trust as a commodity, [in:] Trust: Making and Breaking Cooperative Relations, D. Gambetta (ed.), Oxford 1988.
Fukuyama F., Trust: The Social Virtues and The Creation of Prosperity, London 1996.
Garfield R., Economic Sanctions, Health, and Welfare in the Federal Republic of Yugoslavia 1990-2000, OCHA, UNICEF, Belgrade 2001.
Gates S. et al,, Development Consequences of Armed conflict, “World Development” 2012, no. 40(9), pp. 1713-1722.
Gordy E.D., The Culture of Power in Serbia: Nationalism and the Destruction of Alternatives, Pennsylvania State University Press, 1999.
Human Rights Watch Report, https://www.hrw.org/legacy/reports/2000/nato/Natbm200-01.htm#P164_36978.
IBRIS, Sondaż IBRIS dla Onetu: którym instytucjom Polacy ufają najbardziej?, Onet Wiadomości, 2020, https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/sondaz-ktorym-instytucjom-ufaja-polacy-pytamy-o-policje-kosciol-uetk-rzad-i-sady/swnt7mn.
Knight M., Loayza N., Villanueva D., The peace dividend: Military spending cuts and economic growth, World Bank Policy Research Working Paper No. 1577, 1996, http://ssrn.com/abstract=615030.
Krešić M. et al., Psychological and Behavioural Problems in Children of War Veterans with Post Traumatic Stress Disorder, “The European Journal of Psychiatry” 2016, no. 30(3), pp. 219-230.
Lin N., Cook K.S., Burt R.S., Social Capital: Theory and Research, New York 2001.
Luković M.D., The Kosovo crisis through the eyes of Serbs. Immediate causes, historical roots, course and consequences, Belgrade 2000.
Maslow A., Motivation and Personality, New York 1954.
McFaul M., Transitions from Post-Communism, “Journal of Democracy” 2005, no. 16(3), pp. 5-19.
Miguel E., Shanker S., Sergenti E., Economic shocks and civil conflict: an instrumental variables approach, “Journal of Political Economy” 2004, no. 112(4), pp. 725-753.
Opinie o bezpieczeństwie narodowym, CBOS, 2014, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2014/K_018_14.PDF.
Pluciński P., Debt and crisis: Socio-economic critique of neoliberal transformation in Poland, “The Economic and Labour Relations Review” 2020, no. 31(2), pp. 211-229.
Pudar Draško G., Fiket I., Vasiljević J., Big dreams and small steps: comparative perspectives on the social movement struggle for democracy in Serbia and North Macedonia, “Southeast European and Black Sea Studies” 2020, no. 20(1), pp. 199-219.
Putnam R.D., Bowling Alone, The Collapse and Revival of American Community, New York 2000.
Regular report from the Commission on Poland’s towards accession, http://oide.sejm.gov.pl/oide/images/files/dokumenty/regular_report_1999.pdf.
Samopoczucie Polaków w 2001 roku, CBOS, 2001, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2002/K_008_02.PDF.
Souz Briggs X., Doing Democracy Up Close: Culture, Power, and Communication in Schwartz S. H., An Overview of the Schwartz Theory of Basic Values, “Online Readings in Psychology and Culture” 2012, no. 2(1), DOI:10.9707/2307-0919.1116.
Stojiljković Z., Potencijali za promene: Ogledi o sindikatima, civilnom društvu i strategijama promena, Univerzitet u Beogradu, Fakultet političkih nauka, Beograd 2019.
Stryjek T., Współczesna Serbia i Chorwacja wobec własnej historii, Warsaw 2020.
Sztompka P., Kapitał społeczny, teoria przestrzeni międzynarodowej, Cracow 2016.
Turska-Kawa A., Wojtasik W., Directiveness” as a Predictor of Religious Attitudes, “Polish Sociological Review” 2017, no. 2, pp. 189-201.
Turska-Kawa A., Religious Determinants of Socio-Political Openness of Young Silesians in Poland, “Polish Political Science Yearbook” 2020, no. 49(1), pp. 85-100.
Urzędowska D., Suchomska J., Feministki w sieci. Nowe media w działaniach przeciwko ograniczeniu praw kobiet w Polsce, “Dyskurs & Dialog” 2020, no. 2, pp. 9-23.
Visvizi A., Matysek-Jędrych A., Mroczek-Dąbrowska A., Introduction – Poland and the 30 years of transition (1989-2019), [in:] Poland in the Single Market: Politics, economics, the euro, A. Visvizi, A. Matysek-Jędrych, A. Mroczek-Dąbrowska (eds.), Milton Park, 2020.
Vladisavljević N., Competitive authoritarianism and popular protest: Evidence from Serbia under Milošević, “International Political Science Review” 2016, no. 37(1), pp. 36-50.
World Health Organization, World health report 2001. Mental health: new understanding, new hope, 2001, https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42390/ WHR_2001.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
M. Studenna-Skrukwa, Between socialist homeland and totalitarian dictatorship. The image of the post-World War II period in Ukrainian historical discourse, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 183-201, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.10.
Chlibowśka H. et al., Istorija Ukrajiny. Riweń standartu: pidrucznyk dla 11 kłasu zakładiw zahalnoji seredńioji oswity, Ternopil 2019.
Danyłenko W., Smolnićka M., Istorija Ukrajiny: riweń standartu: pidrucz. dla 11-ho kł. zakł. zah. sered. oswity, Kyiv 2019.
Mudryj M., Arkusza O., Istorija: Ukrajina i swit: (intehr. kurs, riweń standartu): pidrucz. dla 11 ho kł. zakł. zah. sered. oswity, Kyiv 2019.
Soroczynśka N., Hisem O., Istorija Ukrajiny [riweń standartu]: pidrucznyk dla 11 kł. zakł. zahaln. sered. Oswity, Ternopil 2019.
Własow W., Kulczyćkyj S., Istorija Ukrajiny (profilnyjriweń): pidrucznyk dla 11 kłasu zakładiw zahalnoji seredńioji oswity, Kyiv 2019.
Bakare L., The force awakens (in Ukraine): Darth Vader statue replaces Lenin monument, “The Guardian”, 23 October 2015, https://www.theguardian.com/film/2015/oct/23/darth-vader-statue-erected-ukraine.
Baran W., Danylenko W., Ukrajina w umowach systemnoji kryzy (1946-1980-i rr.), Kyiv 1999.
Bellezza S.A., Wings to Lift the Truth Up High: The Role of Language for the Shistdesiatnyky, [in:] The Battle for Ukrainian. A Comparative Perspective, M.S. Flier, A. Graziosi (eds.), Cambridge (Mass.) 2017.
Berdychowska B., Szestydiesiatnycy – bunt pokolenia, [in:] Bunt pokolenia. Rozmowy z intelektualistami ukraińskimi, B. Berdychowska, O. Hnatiuk (eds.), Lublin 2000.
Burszta W., Silencing the Past, Retrotopia, and Teaching History, “Sprawy Narodowościowe. Seria nowa” 2018, vol. 50.
Cherviatsova A., On the Frontline of European Memory Wars: Memory Laws and Policy in Ukraine, “European Papers”, vol. 5, no. 1.
Hrycenko O., Kultury pamięci Ukrainy i Polski w związkach wzajemnych i porównaniach, [in:] Kultury historyczne Polski i Ukrainy. O źródłach nieporozumienia między sąsiadami, T. Stryjek, V. Sklokin (eds.), Warsaw 2021.
Jankowśka O., Socialna polityka derżawy oczyma robitnykiw i selan, [in:] Powojenna Ukrajina: narysy socialnoji istoriji (druha połowyna 1940-ch – seredyna 1950-ch rr), W. Danylenko, N. Łaas (eds.), book 2, Kyiv 2010.
Jędraszczyk K., Trzydzieści lat dekomunizacji na Ukrainie, “Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2021, vol. 19, no. 2.
Kasianov G., The “Nationalization” of History in Ukraine, [in:] Convolutions of Historical Politics, A. Miller, M. Lipman (eds.), Budapest 2012.
Historia. Raport z badań sondażowych o pamięci współczesnych Polaków i Ukraińców, Warsaw 2018.
Lachowski T., Od rozrachunków z przeszłością do konfliktu zbrojnego na Donbasie.
Sprawiedliwość okresu przejściowego na Ukrainie po Rewolucji Godności, [in:] Ukraina po Rewolucji Godności. Prawa człowieka – tożsamość narodowa, T. Lachowski, V. Mazurenko (eds.), Łódź–Olsztyn 2017.
Minakov M., Development and Dystopia. Studies in Post-Soviet Ukraine and Eastern Europe, Stuttgart 2018.
Moskwa D., Opponents in battle, allies in suffering: a dualistic picture of Poland and Poles in Ukrainian history textbooks, [in:] The Politics of Memory in Poland and Ukraine. From Reconciliation to De-conciliation, T. Stryjek, J. Konieczna-Sałamatin (eds.), London 2021.
Olszański T. A., Wielka dekomunizacja. Ukraińska polityka historyczna czasu wojny, Warsaw 2017.
Rasiak R.O., “The Soviet People”: Multiethnic Alternative or Ruse?, [in:] Ethnic Russia in the USSR. The Dilemma of Dominance, E. Allworth (ed.), New York 1980.
Studenna-Skrukwa M., What history? What homeland? The nationalization of history in the school education before the breakthroughs in 2014-2015 and after, [in:] The Politics of Memory in Poland and Ukraine. From Reconciliation to De-conciliation, T. Stryjek, J. Konieczna-Sałamatin (eds.), London 2021.
Świder K., Ewolucja elity władzy w Związku Radzieckim i Rosji, Warsaw 2013.
Tchermalykh N., “We Felt That the Country Was in the Stage of a Rough Cut…”: Vernacular Documentation, Political Affects and the Ideological Functions of Catharsis in Ukraine, “Visual Anthropology” 2022, vol. 35, no. 2.
Wojnowski Z., The Soviet people: national and supranational identities in the USSR after 1945, “Nationalities Papers” 2015, vol. 43, no. 1.
Głównym celem niniejszego artykułu jest ukazanie złożonej specyfiki totalitaryzmu w kontekście humanitarno-personalistycznej koncepcji życia społeczno-politycznego Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Analiza poruszanych kwestii umożliwia wyjątkowy wgląd w naturę totalitaryzmu, zarówno w wersji niemieckiego hitleryzmu, jak też komunizmu o proweniencji sowieckiej. Co więcej, reinterpretacja powyższych systemów z perspektywy chrześcijańskiej prakseologii personalistycznej pozwala zauważyć i zaprezentować fundamentalne założenia absolutnie antyludzkiego i antychrześcijańskiego paradygmatu tych koncepcji. Ponadto przedstawienie fundamentalnych założeń powyższych totalitaryzmów ułatwia zinterpretowanie tych koncepcji w kategoriach nie tylko definiujących, ale także legitymizujących, a nawet uwierzytelniających jedne z najbardziej przerażających i totalnie zdegenerowanych systemowych form ustrojowych XX wieku. Ma to kluczowe znaczenie zwłaszcza dziś, kiedy pojawiające się tendencje często bagatelizują zbrodniczy charakter powyższych systemów, a nawet traktują „model totalitarny” – zwłaszcza w kontekście komunizmu – jako „specyficzne zjawisko historyczne” mające na celu rozwiązanie wielu skomplikowanych kwestii natury politycznej, kulturowej i gospodarczej.
R. Ficek, Totalitarianism versus humanitarian-personalist concept of socio-political life according to Cardinal Stefan Wyszyński, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 20(2022), z. 1, s. 203-228, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2022.1.11.
Albert M., Hahnel R., Socialism Today and Tomorrow, Boston 1981.
Arendt H., The Origins of Totalitarianism, London 1967.
Aron R., Democracy and Totalitarianism: A Theory of Political Régimes, London 1968.
Bartnik C.S., Teologia pracy ludzkiej, Warsaw 1977.
Bierdiajew N., Marksizm, czyli fałszywa religia, [in:] Krytycy marksizmu, M. Bankowicz (ed.), Cracow 2014.
Bobbio N., Dal fascismo alla democrazia, Milan 2008.
Bocheński J., Niemeyer G., Handbuch des Weltkommunismus, Fribourg–Munich 1958.
Bookbinder P., Roots of Totalitarian Law: The Early Works of Carl Schmitt, “Social Science” 1981, vol. 56, no. 3.
Conquest R., Reflections on a Ravaged Century, New York–London 2001.
Dec I., Humanizmy i ich roszczenia w wyjaśnianiu człowieka, [in:] Błąd antropologiczny, A. Maryniarczyk, K. Stępień (eds.), Lublin 2003.
Ermak G., Communism: The Great Misunderstanding, New York 2016.
Ficek R., Christians in Socio-Political Life: An Applied Analysis of the Theological Anthropology of Cardinal Stefan Wyszynski, Toruń 2020.
Ficek R., Collectivism, Individualism, and Cardinal Stefan Wyszyński’s Personalist Concept of Man, “Roczniki Nauk Społecznych” 2020, vol. 12, no. 1.
Ficek R., Irrational Rationality of Individualism, Tortuous Logic of Collectivism, and Cardinal Stefan Wyszyński’s Integral-Humanist Concept of Socio-Political Life, “Wrocławski Przegląd Teologiczny” 2021, vol. 29, no. 2.
Ficek R., Mariological Dimension of the Theological and Pastoral Concepts of Cardinal Stefan Wyszyński, Primate of Poland, “Studia Sandomierskie” 2020, vol. 27.
Ficek R., Moral Renewal as a Socio-Religious Imperative and the Destructive Actions of an Oppressive Totalitarian State: In The Context Of Cardinal Stefan Wyszyński’s Personalistic Concept Of Social Life, “Roczniki Teologiczne” 2020, vol. 67, no. 5.
Ficek R., Patriotism as Love of the Homeland or another Form of Nationalism? Devotedness, Allegiance, and Loyalty to the Native Country in the Thought of Cardinal Stefan Wyszyński, “Collectanea Theologica” 2021, vol. 91, no. 2.
Friedrich C., Brzezinski Z., Totalitarian Dictatorship and Autocracy, New York 1965.
Fritze L., Anatomie des totalitären Denkens. Kommunistische und nationalsozialistische Weltanschauung im Vergleich, Munich 2012.
Gentile E., Fascismo: Storia e interpretazione, Rome–Bari 2008.
Gentile E., The Sacralization of Politics: Definitions, Interpretations, and Reflections on the Question of Secular Religion and Totalitarianism, “Totalitarian Movements and Political Religions” 2000, vol. 1, no. 1.
Gentile G., Źródła i doktryna faszyzmu, Warsaw 1933.
Głos biskupów polskich w obronie zagrożonego bytu Narodu. 4. IX 1970, [in:] Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, 1975.
Horkheimer M., Adorno T. W., Dialectic of Enlightenment, Stanford 2002.
Ivina A.A., Marksizm-leninizm, Filosofija: Jenciklopedicheskij slovar’, Moskva 2004 [Ивина А. А., Марксизм-ленинизм, Философия: Энциклопедический словарь, Москва, Гардарики, 2004].
Jones W.D., Toward a Theory of Totalitarianism: Franz Borkenau’s ‘Pareto’, “Journal of the History of Ideas” 1992, vol. 53, no. 3.
Kozub-Ciembroniewicz W., Doktryna i system władzy Włoch faszystowskich na tle porównawczym, Cracow 2016.
List Episkopatu Polski do duchowieństwa o moralnym zagrożeniu narodu.
Warszawa 25 I 1968, [in:] Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975.
List Episkopatu Polski o laicyzacji. Warszawa 22 III 1968, [in:] Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975.
Metz J.B., A Passion for God: The Mystical-Political Dimension of Christianity, Mahwah 2008.
Neumann F., Notes on the Theory of Dictatorship, [in:] The Democratic Authoritarian State, F. Neumann (ed.), Glencoe 1957.
Orędzie Episkopatu Polski w sprawie małżeńskiej. Jasna Góra, 7.12.1945, [in:] Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris, 1975.
Paxton R., The Anatomy of Fascism, London 2005.
Popper K.R., The Open Society and Its Enemies, Princeton 2013.
Redles D., Hitler’s Millennial Reich: Apocalyptic Belief and the Search for Salvation, New York 2005.
Tavilla I. et al., The rise of fascism and the reformation of Hegel’s dialectic into Italian neo-idealist philosophy, “XLinguae” 2019, vol. 12, no. 1.
Traverso E., Le Totalitarisme: Le XXe siècle en débat, Paris 2001.
Tucker R., Towards a Comparative Politics of Movement-Regimes, “American Political Science Review” 1961, vol. 55.
Wild J., Plato’s Modern Enemies and the Theory of Natural Law, Chicago 1964.
Wójcik M., Religijna odnowa Narodu w Jasnogórskich Ślubach Ks. Prymasa Stefana Kardynała Wyszyńskiego, “Studia nad Rodziną” 2006, vol. 10, no. 1-2.
Wyszyński S., Apel Prymasa Polski ze stolicy do wszystkich Dzieci wspólnej Ojczyzny. Warszawa, 25 XII 1970, [in:] S. Wyszyński, Prymat człowieka w ładzie społecznym, London 1976.
Wyszyński S., Apel Synodu w obronie praw człowieka. Po powrocie z Synodu Biskupów, Warszawa 26 I 1975, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Bez ofiar i wyrzeczeń nie ma zwycięstwa. Warszawa – kościół Matki Bożej Zwycięskiej 16 VIII 1970, [in:] S. Wyszyński, Z gniazda orląt, Rome 1972.
Wyszyński S., Czas to miłość. Podczas uroczystości Wniebowzięcia Matki Bożej (Jasna Góra, 15.08.1979), [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Dobrzy bracia. Podczas uroczystości 250 rocznicy przybycia bonifratrów do Warszawy 26 IX 1976, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Duch pracy ludzkiej. Konferencje o pracy, Poznań 1957. Wyszyński S., Inteligencja w przedniej straży komunizmu, Katowice 1939.
Wyszyński S., Katolicki program walki z komunizmem, Włocławek 1937.
Wyszyński S., Jakiej chcecie Polski? Do młodzieży akademickiej w Warszawie 22 III 1972, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Kościół nie walczy z władzą, tylko z jej nadużyciami. Podczas uroczystości Świętego Stanisława w Krakowie 11 V 1975, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Matka-Syn-rodzina. Warszawa – kościół św. Krzyża 11.01.1976, [in:] idem, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Miłość i sprawiedliwość społeczna. Rozważania społeczne, Poznań 1993.
Wyszyński S., Najważniejszą wartością na świecie jest człowiek. Warszawa – Miodowa 19.10.1980, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Naród-Kościół-Państwo. Kazanie świętokrzyskie 25 I 1976, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Nasze dezyderaty. Do profesorów katolickiej nauki społecznej, Jasna Góra 22 I 1963, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Nawróćcie się do Pana, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Nie dać sobie wydrzeć ziemi! Do Solidarności wiejskiej rolników indywidualnych. Warszawa-Miodowa 2.04.1981, [in:] S. Wyszyński, Kościół w służbie narodu, Rome 1981.
Wyszyński S., Niech miłość idzie przez Polskę. Na zakończenie jubileuszu świętego Franciszka w Warszawie 6.12.1976, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Nowoczesny program ślubowań akademickich. Jasna Góra 4 V 1974, [in:] Kazania i przemówienia autoryzowane 1956-1981, Archiwum Instytutu Prymasowskiego w Warszawie, vol. XLVI.
Wyszyński S., O katolickiej woli życia. List pasterski na Wielkanoc 1947, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., O moralną odnowę Narodu. Do wiernych w bazylice gnieźnieńskiej 2 II 1981, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., O zagrożeniu moralności narodu. List pasterski na wielki post 1968, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Obowiązek i prawo ludzkiej pracy, Warszawa 1.05.1971, [in:] S. Wyszyński, „Idzie nowych ludzi plemię…”, Poznań 2001.
Wyszyński S., Patron Polski i mąż stanu. Podczas uroczystości świętego Stanisława w Krakowie 14 V 1978, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Pius XI o walce z komunizmem, “Ateneum Kapłańskie” 1937, vol. 39.
Wyszyński S., Problemy życia społecznego w Polsce. Do duszpasterzy młodzieży męskiej 29 XII 1975, [in:] idem, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990, pp. 669-672.
Wyszyński S., Przywódca ludu rolniczego. Poświęcenie tablicy ku czci Wincentego Witosa. Warszawa 28.12.1975, [in:] S. Wyszyński,„Nie rzucim ziemi…”: z przemówień do rolników, Warsaw 1984.
Wyszyński S., Ratujmy życie w rodzinie. List pasterski na XXXIV Tydzień Miłosierdzia 26 VII 1978, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Socjalistyczna własność wspólna w ocenie „Rerum novarum”, “Ateneum Kapłańskie” 1931, vol. 28.
Wyszyński S., Społeczność przyrodzona i nadprzyrodzona. II Konferencja Akademicka. Warszawa – kościół św. Anny 16.02.1957, [in:] Kazania i przemówienia autoryzowane 1956-1981, Archiwum Instytutu Prymasowskiego w Warszawie, vol. II.
Wyszyński S., Sumienie w pełnieniu obowiązków społecznych. Nadarzyn, 21 IX 1980, [in:] S. Wyszyński, Praca a godność człowieka, Częstochowa 1983.
Wyszyński S., Sursum corda. Z kazania do górali tatrzańskich. Zakopane 1957, [in:] S. Wyszyński, Wszystko postawiłem na Maryję, Paris 1980.
Wyszyński S., To jest nasz program prymasowski. Do wiernych w bazylice prymasowskiej w Gnieźnie 2 II 1957, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., Uświęcenie doczesności. Do duchowieństwa Warszawy 3.08.1962, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Wyszyński S., W godzinie wielkiego rachunku sumienia. Ołtarzew 2 X 1980, [in:] S. Wyszyński, Kościół w służbie Narodu, Poznań 1981.
Wyszyński S., Z przemówienia do duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego zgromadzonego, aby złożyć życzenia imieninowe ks. kard. Stefanowi Wyszyńskiemu. Warszawa 2 VIII 1980, [in:] S. Wyszyński, Prymas Tysiąclecia, Paris 1982.
Wyszyński S., Zwycięstwo wiary naszej. Do duchowieństwa Warszawy 24 XII 1973, [in:] S. Wyszyński, Nauczanie społeczne 1946-1981, Warsaw 1990.
Zacharias R., The Real Face of Atheism, Grand Rapids 2004.
