Zeszyt 4 | Instytut Europy Środkowej

Artykuł

Arystokracja i jej wpływ na modernizację gospodarczą Śląska Austriackiego i północno-wschodnich Moraw przed 1848 r.

Aleš Zářický

Liczba wyświetleń: 389

Po przegranych wojnach o dziedzictwo austriackie i utracie decydującej części rozwiniętego gospodarczo Śląska na rzecz Prus państwo austriackie poprzez zachęty finansowe i własne inwestycje zainicjowało modernizację gospodarczą pozostałej części kraju. Oprócz tradycyjnego rolnictwa i leśnictwa działania wspierające państwa koncentrowały się przede wszystkim na rozwoju przemysłu włókienniczego i wznowieniu wydobycia rud, a później także węgla kamiennego. Podczas gdy przemysł włókienniczy stał się domeną członków starych rodzin rzemieślniczych, a przede wszystkim przedstawicieli rodzącej się burżuazji rekrutującej się z grona handlarzy i końcowych przetwórców materiałów i wyrobów włókienniczych, to właśnie arystokracja odegrała decydującą rolę w przemysłach: ciężkim i wydobywczym. Od końca XVIII w. ich rola w gospodarce kraju stopniowo się zwiększała, aż w drugiej połowie XIX w. stały się najważniejszym i dominującym segmentem produkcji przemysłowej w regionie mimo dynamicznego rozwoju produkcji tekstylnej, który trwał przez cały okres istnienia państwa Habsburgów.

A. Zářický,Arystokracja i jej wpływ na modernizację gospodarczą Śląska Austriackiego i północno-wschodnich Moraw przed 1848 r., „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 7-38, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.1

1. Biografický slovník Slezska a severní Moravy. Nová řada, red. L. Dokoupil, M. Myška, Ostrawa 2001, t. 2.

2. Čechová V. [M. Myška], Hutní správce Franz Kleinpeter 1787-1880, [w:] Studie o Těšínsku, Czeski Cieszyn 1977, t. 5, s. 331-356.

3. Dějiny Ostravy, red. K. Jiřík, Ostrava 1993.

4. Drkal S., K počátkům dolování uhlí v Karviné, [w:] Karviná. Sborník příspěvků k dějinám a výstavbě města, red. V. Plaček, M. Plačková, Karviná 1968, s. 72-81.

5. Drkal S., K počátkům dolování uhlí v ostravsko-karvinském kamenouhelné pánvi, [w:] Ostrava. Sborník příspěvků k dějinám a výstavbě města 1, Ostrawa 1963, s. 69-106.

6. Drkal S., Počátky dolování uhlí na Hlučínsku, [w:] Hlučínsko. Příroda/lid/kultura, Ostrawa 1958, s. 208-219.

7. Höfer von Heimkalt H., Geschichte des Graf Wilczek’schen Steinkohlenbergbaues, Polska Ostrawa 1917 (manuskript Archiv města Ostravy), s. 31-38.

8. Hons J., Čtení o Severní dráze Ferdinandově, Praga 1990.

9. Chylík J., Pokusy o založení železářských podniků na Těšínsku, „Slezský sborník” 1953, R. 53, nr 2, s. 302.

10. Kulturněhistorická encyklopedie českého Slezska a severovýchodní Moravy, red. L. Dokoupil, M. Myška, J. Svoboda, t. 1, 2, Ostrawa 2013.

11. Mainuš F., K textilní výrobě na Moravě a ve Slezsku ve druhé polovině 18. století. „Časopis Matice moravské” 1956, R. 75, s. 225-260.

12. Mainuš F., Plátenictví na Moravě a ve Slezsku v 17. a 18. století, Ostrawa 1959.

13. Mainuš F., Vlnařství a bavlnářství na Moravě a ve Slezsku v XVIII století (= Opera Universitas Brunensis, Facultas Philosophica, t. 66), Praga 1960.

14. Mainuš F., Vlnařství a bavlnářství na Moravě a ve Slezsku v 18. století, Praga 1960.

15. Matějček J., Zářický A., Uhelný průmysl na Ostravsku od poloviny 18. století do konce první světové války, [w:] Uhelné hornictví v ostravsko-karvinském revíru, Ostrawa 2003, s. 32-85.

16. Myška M., Die Haupttendenzen der Entwicklung des mährischen und schlesischen Eisenhüttenwesens (17.-19. Jahrhundert), [w:] Regionen und Regionale Industrialisierung. Zur wirtchaftlichen Entwicklung ostmitteleuropäischer Regionen im 19. Jahrhundert, red. T. Pierenkemper, Aachen 2009, s. 133-145.

17. Myška M., K charakteristice výrobních vztahů a forem v předení lnu ve slezsko-moravské „proto-industriální oblasti” v 16. až polovině 18. století, „Časopis Slezského muzea” 1984, R. 33, B, nr 3, s. 253-270.

18. Myška M., Merita mercatorum aneb Jak tři obchodníci z Moravy a Slezska za časů Marie Terezie přišli k šlechtickým titulům, [w:] Wieki stare i nowe, red. I. Panic, M. W. Wanatowicz, Katowice 2000, t. 1, s. 93-100.

19. Myška M., Měšťák šlechticem. Příklad opavského nobilitovaného kupce a manufakturisty Karla Antona Czeike z Badenfeldu, [w:] Člověk na Moravě ve druhé polovině 18. století, red. J. Malíř i in., Brno 2008, s. 279-291.

20. Myška M., Neuskutečněný projekt založení železáren u Ostravy v roce 1809, [w:] Z dějin hutnictví (Rozpravy Národního technického muzea), Praga 1980, t. 8, s. 164-180.

21. Myška M., Opožděná industrializace. Protoindustriální výrobní vztahy a formy za průmyslové revoluce na příkladu lnářského průmyslu ve Slezsku, [w:] Z dějin textilu. Studie a materiály 11, Uście nad Orlicą 1987, s. 95-159.

22. Myška M., Podnikání rakouského státu v ostravsko-karvinském revíru a založení Dolu Jindřich v Moravské Ostravě (Ke 140. výročí založení dolu), [w:] Studie z dějin hornictví 19 (Rozpravy Národního technického muzea 109), Praga 1987, s. 155-169.

23. Myška M., Region a industrializace: Studie k dějinám industrializace Slezska (1800-1918), Ostrawa 2014.

24. Myška M., Šance a bariéry měšťanského podnikání v báňském a hutním průmyslu za průmyslové revoluce (Na příkladu olomouckého podnikatele Josefa Zwierziny), „Vlastivědný věstník moravský” 1984, R. 36, nr 3, s. 261-276.

25. Myška M., Šlechta v Čechách, na Moravě a ve Slezsku na prahu buržoazní éry. Hospodářská aktivita české aristokracie a tzv. „kapitalistická modernizace”, „Časopis Slezského muzea” 1987, R. 36, B, s. 47-65.

26. Myška M., Založení a počátky Vítkovických železáren 1828-1880, Ostrawa 1960.

27. Milan Myška. Z díla hospodářského historika, red. A. Zářický, Ostrawa 2010.

28. Nožička J., K počátkům těžby kamenného uhlí ve Slezsku (1750-1850), „Slezský sborník” 1961, R. 59, nr 3, s. 349-361.

29. Pitronová B., K počátkům Karlovy huti, [w:] Sborník k dějinám válcoven plechu ve Frýdku-Místku, red. A. Grobelný, Ostrawa 1970, s. 12-25.

30. Šlechtic podnikatelem – podnikatel šlechticem. Šlechta a podnikání v českých zemích v 18.-19. století, red. J. Brňovják, A. Zářický, Ostrawa 2008 (= Nobilitas in historia moderna, t. 1).

31. Šimon V., Vývoj obyvatelstva a výstavba Orlové od počátku 19. století do roku 1938. [w:] Orlová 1223-1973, red. V. Plaček, Ostrawa 1973, s. 53-72.

32. Štěpán V., Báňský odborník Jan Jakub Lutz a Slezsko, „Časopis Slezského zemského muzea” 1997, R. 46, B, nr 3, s. 193-205.

33. Zářický A. i in., Rakouské Slezsko v procesu modernizace 1742-1914, Ostrawa 2020.

34. Zářický A., Der Geburtsadel an der Schwelle des Industriezeitalters. Das Beispiel der Familie Larisch-Mönnich, [w:] Adel und Wirtschaft. Lebensunterhalt der Adeligen in der Moderne, red. I. Cerman, Monachium 2009, (= Studien zum mitteleuropäischen Adel, t. 2), s. 121-131.

35. Zářický A., Hlučínské doly od nástupu Rothschildů do první světové války (1835-1914), „Hlučínsko. Vlastivědný časopis Muzea Hlučínska” 2012, R 2, nr 2, s. 8-10.

36. Zářický A., K počátkům dobývání kamenného uhlí na Hlučínsku (1780-1835), „Hlučínsko. Vlastivědný časopis muzea Hlučínska” 2012, R 2, nr 1, s. 8-10.

37. Zářický A., Krátký pohled do zákulisí moderního podnikání hraběcího rodu Wilczeků, [w:] Šlechtic podnikatelem – podnikatel šlechticem. Šlechta a podnikání v českých zemích v 18.-19. století, red.J. Brňovják, A. Zářický, Ostrawa 2008, (= Nobilitas in historia moderna, t. 1), s. 103-120.

38. Zářický A., Od Zwierzinů ke Gutmannům. Těžířstvo „Sofien-Zeche” v Porubě u Orlové a jeho předchůdci v letech 1841-1895, [w:] Studie z dějin hornictví 31 (Rozpravy Národního technického muzea 108), Praga 2003, s. 42-52.

39. Zářický A., Podnikatelské aktivity hraběte Heinricha von Larisch-Mönnich a počátky těžby kamenného uhlí ve střední části ostravsko-karvinského revíru ve druhé třetině 19. století, [w:] Studie z dějin hornictví (Rozpravy Národního technického muzea 187), Praga 2004, t. 33, s. 62-75.

40. Zářický A., Rothschildové a ti druzí aneb Dějiny velkopodnikání v Rakouském Slezsku před první světovou válkou, Ostrawa 2005.

41. Zářický A., Ve stínu těžních věží. Historie dobývání kamenného uhlí v petřvaldské dílčí pánvi od počátku prospektorské činnosti do roku 1906, Ostrawa 2004.

42. Zářický A., Velkopodnikatel. Příklad Heinricha hraběte Larisch-Mönnicha, Josefa Zwierziny a Wilhelma Gutmanna, [w:] Člověk na Moravě. 19. století, red. L. Fasora, j. Hanuš, J. Malíř, Jiří, Brno 2004, s. 28-46.

Artykuł

Koleją w nowoczesność – plany budowy połączeń kolejowych i ich realizacja na terenie Europy Środkowej w XIX i XX w.

Dawid Keller

Liczba wyświetleń: 497

Celem artykułu jest wskazanie (na wybranych przykładach) sposobu, okoliczności, czynników planowania sieci kolejowych oraz ich realizacji na podstawie sytuacji w Polsce (według granic z 1945 r.), Czechosłowacji (według granic z 1938 r.), Austro-Węgrzech (w granicach od 1867 do 1918 r. i ich bezpośrednich następców), a więc XIX-wiecznych częściach Prus (później Niemiec), Rosji i Austrii. Pośrednim celem będzie także przedstawienie różnic i podobieństw zachodzących między tymi krajami, aby ostatecznie wskazać obszary relacji między koleją a nowoczesnością. Przedmiotem analizy są także nadzieje towarzyszące owym planom (głównie) i emocje bezwzględnie obecne podczas realizacji. Wszyscy wnioskujący o kolejne inwestycje kolejowe wyrażali w swoich petycjach nadzieje na cudowny wpływ kolei na życie gospodarcze i społeczne (w tej kolejności). Tymczasem ów wpływ miał swoje różne oblicze również w zależności od czasu realizacji inwestycji. Z pewnością zdawano sobie sprawę z istnienia tego zjawiska (i związanego z tym niebezpieczeństwa przeinwestowania) już w siódmej i ósmej dekadzie XIX w., podnosząc w trakcie analiz przedkładanych projektów, że nie zapewnią one zwrotu zainwestowanych sum. Mimo to nie zawsze rezygnowano z takich projektów. Podobnego namysłu w wielu wypadkach brakowało w międzywojennej Polsce. Czechosłowacja po 1918 r. realizowała w zasadzie już tylko projekty uwarunkowane politycznie (gdyż sama mierzyła się z wcześniejszym przeinwestowaniem i inwestowała w nowoczesną motoryzację) – w tym zwrócone ku integracji dwóch części kraju. Z kolei polscy decydenci (i społeczności) w znacznej mierze nadal w tym czasie pokładali nadzieję w dobroczynnym wpływie kolei na rozwój gospodarczy.

D. Keller, Koleją w nowoczesność – plany budowy połączeń kolejowych i ich realizacja na terenie Europy Środkowej w XIX i XX w., „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 39-57, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.2

175 lat kolei w Krakowie. Materiały konferencyjne, Kraków 2022.

A jednak kolej. Historyczne i współczesne uwarunkowania rozwoju transportu, red. T. Przerwa, D. Keller, B. Kruk, Lubin 2019.

„Archiv fűr Eisenbahnwesen” 1923-1933.

Baron A., Dzieje kolei Kluczbork – Tarnowskie Góry 1884-2016 (przez Olesno – Lubliniec), Siemianowice Śląskie 2019.

Bloch J. G., Wpływ dróg żelaznych na stan ekonomiczny Rossyi, t. 1, Historya dróg żelaznych w Królestwie Polskiem. Budowa i eksploatacya, Warszawa 1880.

Blum J. G., Fünfzig Jahre Eisenbahn in Preussen. Eine Statistische Darstellung, Berlin 1888.

Borowiec R., Plany budowy linii kolejowej Lublin – Szczebrzeszyn – Bełżec w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, „Rocznik Lubelski”, t. 45, 2019.

Brzosko E., Próby dostosowania komunikacji kolejowej do potrzeb II Rzeczypospolitej w 20-leciu międzywojennym, „Przegląd Zachodniopomorski” 1974, z. 1.

Celem nauki jest człowiek… Studia z historii społecznej i gospodarczej ofiarowane Helenie Madurowicz-Urbańskiej, red. P. Franaszek, Kraków 2000.

Cichoń M. K., Droga Żelazna Iwangorodzko-Dąbrowska i jej wpływ na życie gospodarcze międzyrzecza Wisły i Pilicy w latach 1881-1900, mps pracy doktorskiej, Kielce 2022, s. 93-158, https://bip.ujk.edu.pl/webujk/files/2022/Rozprawa_doktorska.pdf.

Dominas P., Kolej w prowincjach poznańskiej i śląskiej. Mechanizmy powstawania i funkcjonowania do 1914 roku, Łódź 2013.

Dominas P., Tunele kolejowe w Polsce, w obecnych granicach, wybudowane do 1945 roku, Łódź 2020.

Dráha presidenta Masaryka: Hlavní dráha Vsetín – Bylnice. Pamětní spis o stavbě dráhy, vydaný na oslavu prvního desetiletí republiky při zahájení provozu, Praga 1928.

Dvorský V., Základy politické geografie a Československý stát, Praga 1923.

Dzieje kolei w Polsce, red. D. Keller, Rybnik 2012.

Dziergwa R., Przerwany bieg po żelaznej drodze. Kolej Powiatowa Ostrzeszów – Namysłaki, jej czasy i ludzie w aspekcie historycznym i kulturowym, Ostrzeszów – Namysłaki – Poznań 2020.

Eastern European Railways in Transition. Nineteenth to Twenty-first Centuries, red. R. Roth, H. Jacolin, Londyn – Nowy Jork 2013.

Enzyklopädie des Eisenbahnwesens, red. H. Röll, Berlin – Wiedeń 1912-1923.

Galicyjskie drogi i bezdroża. Studium infrastruktury, organizacji i kultury podróżowania, red. J. Kamińska-Kwak, Rzeszów 2013.

Geschichte der Eisenbahnen der österreichisch-ungarischen Monarchie, red. H. Strach, Wiedeń 1898-1908.

Historia gospodarcza Rybnika i powiatu rybnickiego w XIX i XX wieku, red. D. Keller, „Zeszyty Rybnickie”, nr 9, Rybnik 2010.

http://www.ikolej.pl/fileadmin/user_upload/Kalendarz_konferencji/Dr_Massel_planowanie_sieci.pdf.

http://www.zeno.org/Roell-1912/A/Verein+deutscher+Eisenbahnverwaltungen+%28VDEV.%29.

„Inżynier Kolejowy” 1925-1939.

Jeschke F., Iron Landscapes. National Space and the Railways in Interwar Czechoslovakia, Nowy Jork 2021.

Jeschke F., Iron Landscapes. Nation-Building and the Railways in Czechoslovakia, 1918-1938, Londyn 2016, https://discovery.ucl.ac.uk/id/eprint/1476693/.

Jursz H., Koleją z Kokoszek do Gdyni, Gdynia 2021.

Koleje i granice, red. B. Kruk, M. Zawadka, Wrocław 2022.

Kolejnictwo w polskich przygotowaniach obronnych i kampanii wrześniowej, cz. 1, Opracowania i dokumenty, red. A. Wesołowski, N. Bujniewicz, „Wojskowe Teki Archiwalne”, t. 1, cz. 1, Warszawa 2011.

Likwidacja skutków wojny w dziedzinie stosunków prawnych i ekonomicznych w Polsce, t. 7, Warszawa 1918.

List F., Über ein sächsisches Eisenbahn-System als Grundlage eines allgemeinen deutschen Eisenbahn-Systems, Lipsk 1833.

Łazor J., Pierwsza francusko-polska koncesja kolejowa z 1924 roku. Przyczynek do relacji finansowo-gospodarczych Polski i Francji po I wojnie światowej, „Kwartalnik Historyczny” 2021, nr 3.

Mielcarek A., Transport drogowy, wodny i kolejowy w gospodarce prowincji pomorskiej w latach 1815-1914, Szczecin 2000.

„Mkną po szynach…”. Z dziejów transportu i komunikacji na ziemiach polskich na przestrzeni wieków, red. T. Głowiński, R. Klementowski, Wrocław 2014.

Myszczyszyn J., Powstanie i rozwój kolei żelaznych w Prowincji Pomorze jako wyraz aktywności lokalnych środowisk i sektora publicznego, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku”, t. 26, 2016.

Myszczyszyn J., Wpływ kolei żelaznych na wzrost gospodarczy Niemiec (1840-1913), Łódź 2013.

Nowkuński J., Budowa nowych kolei żelaznych w Polsce w okresie 1918-1939 r. i po wojnie, „Przegląd Komunikacyjny” 1947, nr 5.

Opowiedzieć pogranicza. Koncepcje i narracje muzealne, red. D. Keller, M. Kurgan-Przybylska, Katowice 2020.

Państwo wobec kolei żelaznych na ziemiach polskich, red. M. Kapias, D. Keller, Rybnik 2017.

Pawlicki P. P., Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska w 50-letnim okresie swego istnienia od 1845 do 1895 r., Warszawa 1897.

Piątkowski A., Etapy pruskiej polityki kolejowej w XIX wieku, „Zapiski Historyczne” 2001, t. 66, z. 4.

Przemiany modernizacyjne w Drugiej Rzeczypospolitej, red. P. Grata, „Biblioteka Polskiej Modernizacji”, t. 2, Rzeszów 2020.

Przerwa T., Niedokończona Kolej Izerska (Isergebirgsbahn) i granica potrzeb, „Śląski Kwartalnik Historyczny «Sobótka»” 2022, nr 3.

Romocki P., Budowa kolei, „Przemysł i Handel” 1928, z. 8.

Roth R., Das Jahrhundert der Eisenbahn. Die Herrschaft über Raum und Zeit 1800-1914, Ostfildern 2005.

Sprawozdanie ministra kolei inż. K. Tyszki z gospodarki kolejowej w 1924-1925 r., Warszawa 1925.

Sprawozdanie Państwowej Rady Kolejowej za pierwsze trzechlecie od kwietnia 1922 r. do marca 1925 r., oprac. Z. Jasiński, Warszawa 1925.

Studia z dziejów kolei żelaznych w Królestwie Polskim (1840-1914), red. R. Kołodziejczyk, Warszawa 1970.

Sukcesy i porażki kolei w Polsce 1918-1989, red. M. Kapias, D. Keller, Rybnik 2015.

Széchenyi I., Javaslat a magyar közlekedési ügy rendezésérül, Pozsony 1848.

Szlachta – przemysł – inwestycje. Materiały pokonferencyjne, red. A. Kuzio-Podrucki, J. Sasor, Katowice – Nakło Śląskie 2022.

Taylor Z., Rozwój i regres sieci kolejowej w Polsce, Warszawa 2007.

Tucholski Z., Profesor Antoni Xiężopolski. Twórca polskiej szkoły budowy lokomotyw, Warszawa 2015.

Wall H., Lenz & CoDer Lenz-Konzern. Die GmbH Lenz & Co. und die Aktiengesellschaft für Verkehrswesen. Von Lenz zu Connex und Transdev, Kolonia 2016.

Weck N., Staat, Raum und Infrastruktur. Wie die Eisenbahn nach Galizien kam, „Zeitschrift für Verwaltungsgeschichte” 2017, t. 2.

Węgiel, polityka, stal, ludzie. Studia z dziejów kolei żelaznych na Śląsku, red. M. Kapias, D. Keller, Rybnik 2018.

Z kart historii powiatu rybnickiego, red. D. Keller, „Zeszyty Rybnickie”, nr 6, Rybnik 2008.

Zrozumieć Śląsk, red. D. Keller, B. Kloch, Rybnik 2012.

Zur Feier des Fünfundzwanzigsten Jahrestages der Eröffnung des Betriebes auf der Oberschlesischen Eisenbahn den 22. Mai 1867, Wrocław 1867.

Artykuł

Paryże Europy Środkowej? Wybrane idee urbanistyczne i czynniki w rozbudowie większych miast regionu w długim XIX w.

Aleksander Łupienko

Liczba wyświetleń: 363

Celem artykułu jest przegląd idei urbanistycznych oraz czynników wpływających na rozwój miast zachodniej części dawnej Rzeczypospolitej (Wielkopolska i część Pomorza, Królestwo Polskie, Galicja), jakie miały realny wpływ na jakość zamieszkania w okresie od zaborów (1795 r.) do pierwszej wojny światowej (1914 r.). Artykuł skupia się przede wszystkim na przebudowie miast pierwszej połowy XIX w., która miała decydujący wpływ na ich rozwój do 1914 r., a także na najważniejszych, subiektywnie wybranych elementach urbanistyki ściśle powiązanych z czynnikami rozwojowymi: tworzeniu zadrzewionych alei i bulwarów, rozbudowie dzielnic przydworcowych, wpływu czynnika militarnego na formy urbanistyczne i rozwoju miejskiej zieleni. Całość kończą wnioski, w których zostały omówione także kwestie regulacji planistycznej w badanym okresie. Pominięte zostały niektóre istotne tematy, takie jak idea miast ogrodów czy inkorporacje terenów do miast, gdyż dotyczyły one terenów wyraźnie peryferyjnych i to często na krótko przed końcem wspomnianego okresu. Artykuł powstał na bazie istniejącej literatury przedmiotu oraz wcześniejszych badań autora i ma charakter przeglądowy i interpretacyjny. Rezultatem jest nowa, przekraczająca granice zaborowe próba szkicu częściowej syntezy rozwoju urbanistycznego miast tak pojętej Europy Środkowej (w tym kontekście często zwanej Europą Środkowo-Wschodnią).

A. Łupienko, Paryże Europy Środkowej? Wybrane idee urbanistyczne i czynniki w rozbudowie większych miast regionu w długim XIX w., „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 59-80, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.3

Architektura w mieście, architektura dla miasta. Społeczne i kulturowe aspekty funkcjonowania architektury na ziemiach polskich lat 1815-1914, red. M. Getka-Kenig, A. Łupienko, Warszawa 2017.
Architektura w mieście, architektura dla miasta. Przestrzeń publiczna w miastach ziem polskich w długim dziewiętnastym wieku, red. A. Łupienko, A. Zabłocka-Kos, Warszawa 2019.
Bugalski Ł., Planty, promenady, ringi: śródmiejskie założenia pierścieniowe Gdańska, Poznania, Wrocławia i Krakowa, Gdańsk 2020.
Chwalba A., Festung Krakau. Kraków w cieniu twierdzy: 1850-1914, Kraków 2022.
Częstochowa. Dzieje miasta i klasztoru jasnogórskiego. W okresie niewoli 1793-1918, t. 2, red. R. Kołodziejczyk, Częstochowa 2005.
Drejer J., Pruska urbanistyka w Płocku – znaczenie historyczne i aktualne zagrożenia, [w:] Retablissement: preußische Stadtbaukunst in Polen und Deutschland [Urbanistyka pruska w Polsce i w Niemczech], red. Ch. Baier i in., Berlin 2016, s. 234-261.
Drexler I., Odbudowanie wsi i miast na ziemi naszej, Lwów 1916.
Dumała K., Przemiany przestrzenne miast i rozwój osiedli przemysłowych w Królestwie Polskim w latach 1831-1869, Wrocław 1974.
Fahey J. E., Przemyśl, Poland. A Multiethnic City During and After a Fortress, 1867-1939, West Lafayette 2023.
Feliński R., Budowa miast, Lwów 1916.
Górzyński M., Dziewiętnastowieczny Park Miejski w Kaliszu: ogród cywilizacji, Kalisz 2019.
Harouel J.-L., L’embellissement des villes. l’urbanisme français au XVIIIe siècle, Paryż 1993.
Jastrzębska-Puzowska I., Od miasteczka do metropolii: rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850-1920, Toruń 2006.
Kostof S., The City Shaped. Urban Patterns and Meanings Through History, Londyn 2001.
Łupienko A., Military aspects in the spatial development of the Polish cities in the nineteenth century, „Acta Poloniae Historica” 2016, nr 114, s. 255-290.
Łupienko A., Przestrzeń publiczna Warszawy w I połowie XIX wieku, Warszawa 2012.
Łupienko A., Urban Public Gardens in the Kingdom of Poland and Galicia in the First Half of the 19th Centure, [w:] A City Entertains Itself – From the Middle Ages to 1848. Prague as the Centre of Cultural Life, red. O. Fejtová, M. Maříková, J. Pešek, Praga 2021, s. 261-280.
Mintzker Y., The Defortification of the German City, 1689-1866, Cambridge 2012.
O’Reilly C. A., The Greening of the City. Urban Parks and Public Leisure, 1840-1939, Londyn 2021.
Ostrowska-Kębłowska Z., Architektura i budownictwo w Poznaniu w latach 1780-1880, Poznań 2009.
Ostrowski W., Świetna karta z dziejów planowania w Polsce, 1815-1830, Warszawa 1949.
Pałat Z., Architektura a polityka: gloryfikacja Prus i niemieckiej misji cywilizacyjnej w Poznaniu na początku XX wieku, Poznań 2012.
Pawłowski K. K., Urbanistyka „à la française”. Tysiąc lat doświadczeń i europejskich innowacji, dopełnienie obrazu, t. 2, Francja nowożytna: od narodzin absolutyzmu do epoki oświecenia, Kraków 2017.
Rynkowska A., Ulica Piotrkowska, Łódź 1970.
Stadt-Umbau: die planmäßige Erneuerung europäischer Großstädte zwischen Wiener Kongreß und Weimarer Republik, red. Fehl, J. Rodriguez-Lores, Bazylea 1995.
Szczypiorski A., Plan regulacyjny Pragi i Nowy Zjazd Feliksa Pancera, „Rocznik Warszawski” 1964, t. 5, s. 101-122.
Szmelter A., Początki urbanistyki współczesnej. Doświadczenia zagraniczne a środowisko warszawskich urbanistów przełomu XIX i XX w., Warszawa 2019.
Szwankowski E., Ulice i place Warszawy, Warszawa 1963.
Tołwiński T., Urbanistyka, t. 1, Budowa miasta w przeszłości, Warszawa 1934.
Urbanistyka „a la française”. Tysiąc lat doświadczeń i europejskich innowacji – dopełnienie obrazu, t. 3, Od Wielkiej Rewolucji po nowe tysiąclecie: wiek XIX, epoka pragmatyzmu, red. M. Wiśniewski, W. Wiśniewska, Kraków 2018.

Artykuł

Nadbałtyckie metropolie Prus: Królewiec, Gdańsk i Szczecin na drodze modernizacyjnego rozwoju w XIX w. i na początku XX w.

Tomasz Krzemiński

Liczba wyświetleń: 370

Szczecin, Gdańsk i Królewiec w XIX w. były najważniejszymi portami pruskimi na Bałtyku. Ich rola jako centrów wymiany handlowej uległa jednak marginalizacji ze względu na ogóle trendy gospodarki światowej. Pod wpływem odgórnych tendencji modernizacyjnych (reformy agrarne, liberalizacja gospodarki, demokratyzacja procesów politycznych, stabilność systemu administracyjnego) stały się nowoczesnymi ośrodkami o charakterze gospodarczym, politycznym i kulturalnym. Utwierdziły swą pozycję centrów regionalnych, lecz zostały zdeklasowane przez inne ośrodki w skali Niemiec i Europy.

T. Krzemiński, Nadbałtyckie metropolie Prus: Królewiec, Gdańsk i Szczecin na drodze modernizacyjnego rozwoju w XIX w. i na początku XX w., „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 81-93, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.4

1. Gause F., Die Geschichte der Stadt Königsberg in Preußen, t. 2, Von der Königskrönung bis zum Ausbruch des Ersten Weltkrieges, Köln – Weimar – Wien 1996.

2. Hilchen H., Historya drogi żelaznej warszawsko-wiedeńskiej (1835-1848-1898). Przyczynek do historyi kolejnictwa w Królestwie Polskiem, Warszawa – Kraków 1912.

3. Jasiński J., Historia Królewca. Szkice z XIII-XX stulecia, Olsztyn 1994.

4. Keyser E., Der Danziger Oberbürgermeister Leopold von Winter, „Ostdeutsche Monatshefte”, t. 14, 1933-1934, s. 694-701.

5. Kozicka B., Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny światowej, Szczecin 2015.

6. Łuczak M., Urbanizacja dzielnic Szczecina 1800-1939, Szczecin 2014.

7. Makała R., Między prowincją a metropolią. Architektura Szczecina w latach 1891-1918, Szczecin 2011.

8. Matusik P., Miejskość modernizowana, miejskość modernizująca, [w:] Wielka zmiana. Historia wobec wyzwań, t. 3, Od starożytności po wiek XIX, red. J. Pomorski, M. Mazur, Warszawa – Lublin 2021, s. 341-375.

9. Myszor O., Gdańsk jako ośrodek budowy okrętów wojennych w latach 1815-1920, [w:] Między prowincjonalizmem a nowoczesnością. Przeobrażenia Gdańska na tle procesów modernizacyjnych prowincji wschodnich Prus w XIX wieku, red. J. Dargacz, T. Krzemiński, Gdańsk 2022, s. 346-369.

10. Niedzielska M., „Was heißt liberal?”. Opozycja polityczna w Prusach Wschodnich w pierwszej połowie XIX wieku (do 1847 r.). Program i działalność, Toruń 1998.

11. Piątkowski A., Etapy pruskiej polityki kolejowej w XIX wieku, „Zapiski Historyczne” 2001, t. 64, z. 4, s. 111-129.

12. Piątkowski A., Kolej Wschodnia w latach 1842-1880. Z dziejów transportu kolejowego na Pomorzu Wschodnim, Olsztyn 1996.

13. Ribbat R., Królewiec jako miejsce literatury. Tendencje w XIX i XX wieku, [w:] Prusy Wschodnie. Wspólnota wyobrażona, oprac. H. Orłowski, R. Żytyniec, Poznań 2019, s. 412-435.

14. Rosenberg B.-M., Die ostpreußische Vertretung im preußischen Landtag 1842-1862. Ein Beitrag zur Enstehungsgeschichte des Parlamentarisums in Deutschland, Köln-Berlin 1979.

15. Rzepa K., Metropolii wschodnich prowincji Prus droga do nowoczesności – podobieństwa i odrębności, [w:] Między prowincjonalizmem a nowoczesnością. Przeobrażenia Gdańska na tle procesów modernizacyjnych prowincji wschodnich Prus w XIX wieku, red. J. Dargacz, T. Krzemiński, Gdańsk 2022, s. 6-48.

16. Salmonowicz S., Podziały terytorialne i ustrój polityczny ziem pomorskich w latach 1815-1850, [w:] Historia Pomorza, t. 3, 1815-1850, red. G. Labuda, cz. I, Gospodarka, społeczeństwo, ustrój, Poznań 1993, s. 55-142.

17. Stanielewicz J., Rola portów bałtyckich Szczecina, Gdańska i Królewca na tle zaplecza i przedpola portowego w latach 1815-1914, Szczecin 1976.

18. Stanielewicz J., Stagnacja w handlu i żegludze, [w:] Historia Gdańska, t. 4, cz. 1, 1815-1920, red. E. Cieslak, Sopot 1998, s. 82-145.

19. Szarszewski A., Johann Friedrich Karl Adolf Leopold von Winter i Albert Karl Ludwig Liévin. Władza i medycyna w XIX w., [w:] Rządzący i rządzeniu. Władza i społeczeństwo Gdańska od średniowiecza po współczesność, red. S. Bykowska, E. Kizik, P. Paluchowski, Gdańsk 2015, s. 118-122.

20. Stavorinus G., Die Geschichte der Königlichen/Kaiserlichen Werft Danzig 1844-1918, Köln-Wien 1990.

21. Tarnowska A., Pruskie ordynacje miejskie – od założeń teoretyczno-doktrynalnych do ram prawnych, [w:] Między prowincjonalizmem a nowoczesnością. Przeobrażenia Gdańska na tle procesów modernizacyjnych prowincji wschodnich Prus w XIX wieku, red. J. Dargacz, T. Krzemiński, Gdańsk 2022, s. 50-64.

22. Wachowiak B., Einfluss der Teilung Polens auf die Situation der Danziger Handel snach dem Wiener Kongress, „Studia Maritima” 1985, t. 4, s. 175-190.

23. Wachowiak B., Realizacja reform uwłaszczeniowych na Pomorzu Zachodnim i Wschodnim w pierwszej połowie XIX wieku, „Zapiski Historyczne” 1987, t. 52, z. 4, s. 149-162.

24. Wajda K., Drogi rozwoju gospodarczego Pomorza Gdańskiego w latach 1815-1914, „Zapiski Historyczne” 1979, t. 39, z. 3, s. 181-182.

25. Wierzchosławski Sz., Problemy polityczne Pomorza w latach 1871-1914, [w:] Historia Pomorza t. 4, 1850-1918, cz. 2, Polityka i kultura, red. S. Salmonowicz, Toruń 2002, s. 76-146.

26. Włodarczyk E., Rozwój gospodarczy miast portowych pruskich prowincji nadbałtyckich w latach 1808-1914, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1987.

27. Włodarczyk E., Wielkomiejski rozwój Szczecina w latach 1871-1918. Główne linie rozwoju miasta, [w:] Dzieje Szczecina, t. 3, 1806-1945, red. B. Wachowiak, Szczecin 1999.

28. Włodarski J., Politechnika w Gdańsku w latach 1904-1945, [w:] Zarys dziejów politechniki w Gdańsku 1904-2004, red. J. Rachoń, R. Beger, J. Kułas, Gdańsk 2004, s. 11-24.

29. Wojtczak K. A., „Największym kapitałem miasta jest zdrowie jego obywateli”. Kulisy i proces budowy gdańskiego systemu wodno-kanalizacyjnego (1864-1871), [w:] Między prowincjonalizmem a nowoczesnością. Przeobrażenia Gdańska na tle procesów modernizacyjnych prowincji wschodnich Prus w XIX wieku, red. J. Dargacz, T. Krzemiński, Gdańsk 2022, s. 225-243.

Artykuł

Industrializacja w miastach zaboru pruskiego na prawach powiatu, na początku XX w. na podstawie spisów pruskich

Agnieszka Zielińska

Liczba wyświetleń: 358

Tematyka artykułu wpisuje się w szeroki nurt badań nad historią gospodarczą i przemianami cywilizacyjnymi na terenie zaboru pruskiego w okresie końca XIX i początku XX w. Celem badania jest przeanalizowanie sytuacji gospodarczej i poziomu oraz charakterystyki industrializacji w sześciu miastach ziem zaboru pruskiego na prawach powiatu: Bydgoszczy, Elbląga, Gdańska, Grudziądza, Poznania, Torunia. Analiza ta została przeprowadzona na podstawie eksplorowanych dwóch spisów pruskich z 12 czerwca 1907 r.: spisu zawodowego Berufszählungen oraz spisu przemysłowego/przedsiębiorstw Betriebszählungen. Wybrane dane ze spisów zaprezentowane zostały w formie tabel i wykresu. Przedstawione zostało zatrudnienie w pozarolniczych działach i gałęziach gospodarki narodowej, w tym także w pięciu najliczniejszych pod względem liczby zatrudnionych pracowników. Przedstawiona została także struktura ludności czynnej zawodowo w zawodzie głównym, w tym także dla pięciu zawodów z największym zatrudnieniem. Dla sześciu powiatów miejskich zaobserwowano duże znaczenie rzemiosła i drobnotowarowy charakter przemysłu. Miastami najbardziej znaczącymi pod względem procesów industrializacji były: Gdańsk, Poznań, ale także Elbląg. Każde miasto posiadało swoje cechy charakterystyczne, jeśli chodzi o warunki i rozwój gospodarczy. Można stwierdzić, że industrializacja była dla omawianych miast jednym z najważniejszych, choć niejedynym czynnikiem miastotwórczym (czynnik gospodarczy). Mimo że władze II Rzeszy dbały o postęp cywilizacyjny zaboru pruskiego, cały czas widoczne było zapóźnienie tego terenu w procesach rozwojowych.

A. Zielińska, Industrializacja w miastach zaboru pruskiego na prawach powiatu, na początku XX w. na podstawie spisów pruskich, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 95-126, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.5

1. Biskup K., Narębski L., Prusko-niemiecka twierdza Toruń (1815-1914), [w:] Historia Torunia, t. 3, cz. 1, s. 162-167.

2. Chwalba A., Historia Polski 1795-1918, Kraków 2000.

3. Kallas M., W czasach Księstwa Warszawskiego 1806-1815, [w:] Historia Bydgoszczy, t. 1: do roku 1920, red. M. Biskup, Warszawa – Poznań 1991, s. 419-463.

4. Kędelski M., Stosunki ludnościowe w latach 1815-1918, [w:] Dzieje Poznania 1793-1918, red. J. Topolski, L. Trzeciakowski, t. 2, cz. 1, Warszawa – Poznań 1994, s. 221-270.

5. Krzyś J., Grudziądz w latach 1772-1849, [w:] Dzieje Grudziądza, red. J. Danielewicz, Grudziądz 1992, s. 273-316.

6. Księski J., Od „Hakaty” do odzyskania niepodległości, [w:] Dzieje Grudziądza, red. J. Danielewicz, Grudziądz 1992, s. 350-377.

7. Kukliński J., Przedsiębiorstwo Schichaua w latach 1937-1945, „Rocznik Elbląski” 1993, t. 13, s. 37-61.

8. Łuczak C., Dzieje gospodarcze Wielkopolski w okresie zaborów (1815-1918), Poznań 2001.

9. Mincer F., Przemiany administracyjne i społeczno-gospodarcze w pierwszym okresie rządów pruskich (1772-1806), [w:] Historia Bydgoszczy, t. 1: do roku 1920, red. M. Biskup, Warszawa – Poznań 1991, s. 341-392.

10. Romanow A., Sytuacja demograficzna Gdańska 1971-1920, [w:] Historia Gdańska, t. IV/1: 1815-1920, red. E. Cieślak, Sopot 1998, s. 267-282.

11. Sobociński W., Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964,

12. Stanielewicz J., Ożywienie gospodarki morskiej, [w:] Historia Gdańska, t. IV/1: 1815-1920, red. E. Cieślak, Sopot 1998, s. 341-396.

13. Stanielewicz J., Stagnacja w handlu i żegludze, [w:] Historia Gdańska, t. IV/1: 1815-1920, red. E. Cieślak, Sopot 1998, s. 82-145.

14. Sudziński R., Etapy i kierunki rozwoju Grudziądza w okresie kapitalistycznej industrializacji miasta (od połowy XIX wieku do roku 1939), „Rocznik Grudziądzki” 2005, t. 16, s. 45-84.

15. Szulc W., Procesy industrializacji Poznania. Kredyt. Ubezpieczenia. Organizacje gospodarcze, [w:] Dzieje Poznania 1793-1918, red. J. Topolski, L. Trzeciakowski, t. 2, cz. 1, Warszawa – Poznań 1994, s. 137-170.

16. Tołwiński T., Urbanistyka, t. 1: Budowa miasta w przeszłości, Warszawa 1948.

17. Wajda K., Toruń – Bydgoszcz – Chełmno. Rozwój gospodarczy i ludnościowy w XIX i początkach XX wieku (1815-1914), „Zapiski Historyczne” 1983, t. 58, s. 105-130.

18. Wajda K., Klasa robotnicza Pomorza Wschodniego w drugiej połowie XIX i początkach XX wieku, Warszawa 1981.

19. Wajda K., Ludność Torunia, [w:] Historia Torunia, t. 3, cz. 1, W czasach zaboru pruskiego (1793-1920), red. M. Biskup, Toruń 2003, s. 92-141.

20. Wajda K., Obszar i ludność, [w:] Historia Elbląga, t. 3, cz. 2 (1851-1920), red. A. Groth, Gdańsk 2001, s. 12-50.

21. Wajda K., Pod panowaniem pruskim (1815-1920), [w:] Toruń dawny i dzisiejszy: zarys dziejów, red. M. Biskup, Toruń 1983, s. 329-353.

22. Wajda K., Przemiany terytorialne i ludnościowe w latach 1850-1914, [w:] Historia Bydgoszczy, t. 1: do roku 1920, red. M. Biskup, Warszawa – Poznań 1991, s. 505-529.

23. Wajda K., Przemysł i rzemiosło, [w:] Historia Elbląga, t. 3, cz. 2 (1851-1920), red. A. Groth, Gdańsk 2001, s. 51-84.

24. Wajda K., Przeobrażenia gospodarcze Bydgoszczy w latach 1850-1914, [w:] Historia Bydgoszczy, t. 1: do roku 1920, red. M. Biskup, Warszawa – Poznań 1991, s. 530-540.

25. Wajler A., Grudziądz pod panowaniem pruskim w latach 1849-1894, [w:] Dzieje Grudziądza, red. J. Danielewicz, Grudziądz 1992, s. 317-349.

26. Włodarczyk E., Sytuacja Gdańska w Cesarstwie Niemieckim, [w:] Historia Gdańska, t. IV/1: 1815-1920, red. E. Cieślak, Sopot 1998, s. 283-302.

27. Włodarczyk E., Rozwój gdańskiego przemysłu i rzemiosła, [w:] Historia Gdańska, t. IV/1: 1815-1920, red. E. Cieślak, Sopot 1998, s. 303-340.

28. Włodarczyk E., Rzemiosło i przemysł [w:] Historia Gdańska, t. IV/1: 1815-1920, red. E. Cieślak, Sopot 1998, s. 50-81.

29. Wojtowicz J., Z przemian gospodarczych Grudziądza na przełomie XIX/XX wieku, „Rocznik Grudziądzki” 1970, t. 5-6, s. 211-244.

30. Zielińska A., Spis zawodowy i spis przedsiębiorstw z 1907 roku jako źródło do badania zagadnień społeczno-gospodarczych na przykładzie powiatu miejskiego i ziemskiego Grudziądz, „Rocznik Grudziądzki” 2022, t. 30, s. 225-245.

Artykuł

Budownictwo cerkiewne w kontekście procesów modernizacyjnych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX i na początku XX w.

Małgorzata Szabaciuk | Andrzej Szabaciuk

Liczba wyświetleń: 376

Królestwo Polskie z perspektywy Petersburga było tworem specyficznym. Z jednej strony postrzeganym jako wrogi panowaniu rosyjskiemu, z drugiej podejmowano wysiłki w celu jego rusyfikacji, mające za zadanie umocnienie władzy rosyjskiej nie tylko w tym podmiocie, ale także na zachodnich kresach imperium. Jednym z kluczowych założeń tej polityki było zabezpieczenie Cesarstwa Rosyjskiego przed zagrożeniem zewnętrznym – ze strony Prus, później Rzeszy Niemieckiej, czy Austro-Węgier – ale także przeciwdziałanie niepokojom wewnętrznym. Z tego względu istotną cezurą w polityce związanej z zawłaszczaniem przestrzeni publicznej w Królestwie Polskim były powstania narodowe. Po powstaniu listopadowym obserwujemy pierwsze i skoordynowane działania władz rosyjskich związane z symbolicznym zaznaczeniem obecności rosyjskiej w Królestwie Polskim oraz prawno-administracyjną unifikacją z resztą państwa, a powstanie styczniowe przyniosło gwałtowne przyspieszenie tych procesów. Stanowiło to konsekwencję istotnego znaczenia czynnika wyznaniowego w rosyjskiej polityce narodowościowej wobec Królestwa Polskiego. Represyjne działania wymierzone w polską szlachtę, inteligencję i Kościół rzymskokatolicki szły w parze ze wspieraniem środowisk traktowanych przez władze carskie za potencjalnych sojuszników (włościaństwo, a w szczególności ludność unicka). Ta ostatnia grupa mieszkańców Królestwa była otoczona „opieką” przed zgubnymi skutkami „łacińsko-polskiej propagandy”. Wsparcie „ruskiej sprawy” i łączące się z tym zabiegi zmierzające do unifikacji Królestwa Polskiego w ramach imperium oraz zabezpieczenia zachodnich „okrain” miały kluczowe znaczenie ideologiczne i polityczne. Było ono priorytetem władz rosyjskich przed wszelkimi innymi działaniami w sferze publicznej, w tym zmierzającymi do poprawy warunków bytowych mieszkańców Królestwa Polskiego, które były związane z wdrażaniem nowoczesnych rozwiązań urbanizacyjnych, sanitarnych czy z zakresu infrastruktury transportowej . Długofalowym celem caratu było prezentowanie modernizacji z rosyjskim i prawosławnym obliczem oraz kontrola i ograniczanie działalności niezależnych organizacji religijnych czy – szerzej – społecznych. Wrogi stosunek wobec Królestwa Polskiego przejawiał się także w polityce gospodarczej i fiskalnej. Kongresówka była jednym z najbardziej eksploatowanych podatkowo obszarów imperium. Jak dowodzą badania Jekateriny Prawiłowej, średnie roczne obciążenie mieszkańców Królestwa Polskiego wynosiło 14 rub. 26 kop., natomiast obciążenia podatkowe mieszkańców guberni centralnych 6 rub. 32 kop. Królestwo Polskie co roku przynosiło caratowi zawrotną kwotę 14 mln rubli zysku, po odjęciu wydatków ponoszonych na utrzymanie prowincji, mimo że były one znacznie wyższe niż w guberniach centralnych z tytułu utrzymania armii i infrastruktury obronnej w regionie przygranicznym. Dodatkowo Komisja Budżetowa II Dumy Państwowej w 1907 r. ustaliła, że podatek ziemski pobierany z Królestwa Polskiego przyniósł 39% dochodów w skali całego imperium. Aby był rozłożony bardziej sprawiedliwie, należało go w Kongresówce zmniejszyć ośmiokrotnie.

A. Szabaciuk, M. Szabaciuk, Budownictwo cerkiewne w kontekście procesów modernizacyjnych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX i na początku XX w., „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 127-141, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.6

1. Archiwum Głównego Akt Dawnych (AGAD). Zespół: Kancelaria Warszawskiego Generał-Gubernatora (KWGG): sygn. 1773, 1767, 8860.

2. Cynalewska-Kuczma P., Architektura cerkiewna Królestwa Polskiego narzędziem Integracji z Imperium Rosyjskim, Poznań 2004.

3. Gach P., Geografia strat zakonów polskich w końcu XVIII i w XIX wieku, Rzym 1980.

4. Górak A., Modernizacja poprzez kolonizację i wynarodowienie. Uwagi o pracy Malte Rolfa pt. Rządy imperialne w Kraju Nadwiślańskim. Królestwo Polskie i cesarstwo rosyjskie, przekł. Wojciech Włoskowicz, Warszawa 2016, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, ss. 505, „Res Historica” 2018, nr 46.

5. [Gurko W.] W. R., Oczerki Priwisljania, Moskwa 1897.

6. Koni A., Na żizjennom puti, t. 1. Iz zapisok sudebnago djatela, Moskwa 1914.

7. Kubicki P., Bojownicy kapłani za sprawę Kościoła i Ojczyzny w latach 1861-1915. Materiały z urzędowych świadectw władz rosyjskich, archiwów konsystorskich, zakonnych i prywatnych. Część trzecia, uzupełniająca pierwsze dwie, t. 2, Diecezje: kujawsko-kaliska, lubelska z podlaską, chełmska grecko-katolicka i płocka, Sandomierz 1939.

8. Kumor B., Polityka władz carskich wobec Kościoła katolickiego na ziemiach polskich do 1914 roku, [w:] Polacy w Kościele katolickim w ZSRR, red. E. Walewander, Lublin 1991.

9. Oddzielić katolicyzm od polonizmu. Tajne memorandum Aleksandra Muchanowa, 1871 rok, oprac. A. Górak, Lublin 2022.

10. Pamjatniki Russkoj Stariny v Zapadnych guberniach. Holmskaja Ruś, red. N. N. Batiuszkow, wyd. 7, Sankt Peterburg 1885.

11. Paszkowski P., W służbie Imperium Rosyjskiego 1721-1917, Warszawa 1999.

12. Pravilova Je., Finansy Imperii. Deńgi i wlast w politike Rossii na nacjonalnych okrainach. 1801-1917, Moskwa 2006.

13. Prawilja dlja ustrojstwa cerkownych zdanii w Priwislinskom Kraje, „Holmsko-Warszawskij Eparchialnyj Westnik” 1877, nr 5.

14. Rossijskij gosudarstwiennyj istoriczeskij archiw, f. 821, оp. 4, d. 77; f. 1561, оp. 1, d. 23.

15. Rzemeniuk F., Unickie szkoły początkowe w Królestwie Polskim i w Galicji 1772-1914, Lublin 1991.

16. Sostojaniee Varszawskij eparchi pod uprawleniem preos. Ioannikija, do wossoedinenija holmskich uniatow, „Holmsko-Warszawskij Eparchialnyj Westnik” 1880, nr 13.

17. Szabaciuk A., „Rosyjski Ulster”. Kwestia chełmska w polityce imperialnej Rosji w latach 1863-1915, Lublin 2013.

18. Szabaciuk A., Polityka władz carskich wobec Kościoła greckokatolickiego na południowym Podlasiu w latach 1863-1875, [w:] Podlaskie drogi do niepodległości, red. A. Rogalski, A. Ziątek, Kosów Lacki 2018.

19. Ślaza P., Filip Felicja Szumborski (1771-1851). Greckokatolicki biskup chełmski, Białystok 2014.

20. Ukaz Najwyższy o kolatorii w parafiach rzymsko-katolickich oraz o porządku wybierania proboszczów greko-unickich i zawiadywnia własnością grecko-unickich cerkwi z 14 (26) lipca 1964 r., „Dziennik Praw Królestwa Polskiego”, t. 62, Warszawa 1864.

21. Wiech S., Pod naporem prawosławia. Z dziejów oporu unitów w Królestwie Polskim i na zesłaniu, „Kwartalnik Historyczny” 2010, R. 117, nr 3.

Artykuł

Czy prowincja zawsze pozostawała w tyle, czyli o tym, jak modernizacja zmieniała codzienność poza wielkimi miastami (1864-1914). Przypadek lubelski

Małgorzata Nossowska

Liczba wyświetleń: 376

Po 1864 r. miasta Królestwa Polskiego przechodziły szereg zmian, które można zdefiniować słowem „modernizacja”. Dotyczy ona różnych sfer rzeczywistości: od procesów gospodarczych, przez społeczne, na kulturalnych kończąc. Dotyczy też codzienności, przez którą można rozumieć materialne otoczenie jednostki, komunikację, infrastrukturę i przestrzeń miejską, rozrywki i czas wolny. Na podstawie prasy z epoki można prześledzić niektóre z aspektówprocesu modernizacji, tempo, w jakim zachodziła, relację z centrum. Przykład Lublina ukazuje pewne charakterystyczne dla miast prowincjonalnych trendy: podążanie z kilkuletnim opóźnieniem śladami Warszawy, ale też kłopoty z tym związane (np. finansowe w przypadku infrastruktury czy wymagających nakładu rozrywek), fakt, że szybciej rozpowszechniały się rzeczy niż postawy oraz pewne działania odgórne związane z wprowadzaniem standaryzacji, norm, regulacji w różnych sferach życia.

M. Nossowska, Czy prowincja zawsze pozostawała w tyle, czyli o tym, jak modernizacja zmieniała codzienność poza wielkimi miastami (1864-1914). Przypadek lubelski, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 143-159, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.7

1. Bogucka M., Życie codzienne – spory wokół profilu badań i definicji, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1996, nr 3, s. 247-253.

2. http://slownikpolskiejmodernizacji.pl/index.php/Strona_g%C5%82%C3%B3wna

3. https://ryneklubelski.pl/2014/01/lubelskich-cyklistow-poczatki/

4. Jaroszuk A., „Plaga i niewinne stworzenia” – psy w przestrzeni publicznej Warszawy na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Almanach antropologiczny. Communicare, t. 8, Miasto/Zwierzęta, red. A. Jaroszuk, I. Piotrowski, K. Wróbel-Badziak, Warszawa 2021, s. 78-89, https://www.wuw.pl/product-pol-13532-Almanach-antropologiczny-Communicare-Tom-8-Miasta-Zwierzeta-PDF.html.

5. Jasińska-Janiak A., Aby wpadło w oko… O reklamie handlowej w Królestwie Polskim w początkach XX wieku na postawie ogłoszeń prasowych, Warszawa 1998.

6. Jedlicki J., Świat zwyrodniały. Leki i wyroki krytyków nowoczesności, Warszawa 2000.

7. Jedlicki J., Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku, wyd. 2, Warszawa 2002.

8. Kierek A., Rozwój przestrzenny i stan urządzeń komunalnych m. Lublina w latach 1870-1915, „Rocznik Lubelski” 1961, s. 171-214.

9. Kizwalter T., „Nowatorstwo i rutyny”. Społeczeństwo Królestwa Polskiego wobec procesów modernizacji (1840-1864), Warszawa 1991.

10. Kizwalter T., Miasto i nowoczesność, [w:] Ziemia obiecana. Miasto i nowoczesność, Warszawa 2015, s. 25-34.

11. Kizwalter T., Polska nowoczesność. Genealogia, Warszawa 2020.

12. Kłak T., Wstęp, [w:] B. Prus, Notatki z Lublina, Lublin 1975.

13. Kowalczyk R., Rozwój gospodarki komunalnej w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX stulecia, „Przegląd Nauk Historycznych” 2006, nr 2, s. 73-104.

14. Kowecka E., Źródła do życia codziennego w XIX w. i metoda ich badań, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1996, nr 3, s. 255-261.

15. Krzemiński T., Codzienność mniejszych miast Pomorza Nadwiślańskiego końca XIX i pierwszych dziesięcioleci XX wieku, Warszawa 2017.

16. Matusik P., Miejskość modernizowana, miejskość modernizująca. Polskie miasta w przemianach cywilizacyjnych XIX wieku. Wybrane zagadnienia, [w:] Wielka zmiana. Historia wobec wyzwań… Pamiętnik XX Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie, t. 2: Od starożytności po wiek XIX, red. J. Pomorski, M. Mazur, Warszawa – Lublin 2021, s. 341-375.

17. Michałowski S., 100 lat współczesnych wodociągów w Lublinie, Lublin 1999.

18. Między prowincjonalizmem a nowoczesnością. Przekształcenia Gdańska na tle procesów modernizacyjnych wschodnich prowincji Prus w XIX, red. J. Dargacz, T. Krzemiński, Gdańsk 2022.

19. Milewska M., Warunki i urządzenia sanitarne w mieszkaniach XIX-wiecznych płocczan na przykładzie dzielnicy żydowskiej i mieszkań płockich stróżów, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX w., red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź – Olsztyn 2022, t. 10, s. 43-62.

20. Miliszkiewicz G., Problematyka wyposażenia dworów ziemiańskich na tle obrazu produkcji artykułów gospodarstwa domowego w II RP, [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, red. H. Łaszkiewicz, Lublin 2012, t. 5, s. 99-119.

21. Miliszkiewicz-Kondratowicz Ł., Życie codzienne we dworze ziemiańskim w czasie II RP – między wzorami metropolii a doczesnością wsi i miasteczka, [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie, red. H. Łaszkiewicz, Lublin 2012, t. 5, s. 136-157.

22. Morawski W., Modernizacja, industrializacja, eksplozja demograficzna – doświadczenia polskie, [w:] W drodze ku niepodległości. Przemiany modernizacyjne na ziemiach polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku, red. P. Grata, Rzeszów 2019, s. 15-27.

23. Nietyksza M., Rozwój miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych w Królestwie Polskim 1865-1914, Warszawa 1986.

24. Osterhammel J., Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Poznań 2013.

25. Pawelec-Maleczewska D., Pawelec T., Historia historiografii i jako studium codzienności historyków (zarys programu badawczego), [w:] Gra i konieczność. Zbiór rozpraw z filozofii i historii i historii historiografii, red. G. A. Dominiak, J. Ostoja-Zagórski, W. Wrzosek, Bydgoszcz 2005, s. 255-264.

26. Polak A., Sak J., Epidemie cholery w XIX wieku na przykładzie Lublina, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 2020, s. 63-74.

27. Prus B., Notatki z Lublina, „Tygodnik Ilustrowany” 4, 11 II 1911.

28. Przegaliński A., Wokół dworu i parku. Studia z duchowej i materialnej kultury ziemiaństwa lubelskiego po powstaniu styczniowym, Lublin 2011.

29. Przesmycka N., Lublin. Przeobrażenia urbanistyczne 1815-1939, Lublin 2012.

30. Rejman S., Procesy modernizacyjne w miastach Galicji Zachodniej, [w:] W drodze ku niepodległości. Przemiany modernizacyjne na ziemiach polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku, red. P. Grata, Rzeszów 2019, s. 419-442.

31. Stachyra, Kinematografia w Lublinie do 1939 r., https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/kinematografia-w-lublinie-do-1939/.

32. Staniak A., Kina w Lublinie w latach 1908-1939, „Folia Bibliologica” 2004/2005, s. 7-17.

33. Sulima R., Moda na codzienność. Kategoria „codzienności” w kulturze ponowoczesnej, „Kultura współczesna. Teoria, interpretacje, praktyka” 2011, nr 4, s. 1-16, https://nck.pl/wydawnictwo/kultura-wspolczesna/archiwum/kw-no-9911268.

34. Szarota T., Życie codzienne – temat badawczy czy tylko popularyzacja. Na marginesie serii wydawniczej Hachette i PIW-u, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1996, nr 3, s. 239-245.

35. Śmiechowicz A., Bodaj to cykliści! – (nie)zwyczajni jeźdźcy wyścigowi z przełomu XIX i XX wieku, [w:] Życie prywatne Polaków w XIX w., red. J. Kita, M. Korybut-Marciniak, Łódź – Olsztyn 2019, t. 8, s. 182-192.

36. Śmiechowski K., Kwestie miejskie. Dyskusja o problemach miast w Królestwie Polskim 1905-1915, Łódź 2020.

37. Urbaniak M., Miasta Poznańskiego w drodze ku modernizacji. Budowa nowoczesnej infrastruktury technicznej w okresie zaboru pruskiego, [w:] W drodze ku niepodległości. Przemiany modernizacyjne na ziemiach polskich w II połowie XIX i na początku XX wieku, red. P. Grata, Rzeszów 2019, s. 391-418.

38. Waciński M., Elektrownia w Lublinie, https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/elektrownia-w-lublinie/.

39. Walewander E., Lublin na przełomie XIX i XX stulecia, [w:] Lublin. 700 lat dziejów miasta, red. G. Figiel, R. Szczygieł, W. Śladkowski, Lublin 2017.

40. Weismann S., Odorogenne zwierzęta w międzywojennym Lublinie, [w:] Almanach antropologiczny. Communicare, t. 8, Miasto/Zwierzęta, red. A. Jaroszuk, I. Piotrowski, K. Wróbel-Badziak, Warszawa 2021, s. 102-111, https://www.wuw.pl/product-pol-13532-Almanach-antropologiczny-Communicare-Tom-8-Miasta-Zwierzeta-PDF.html.

41. Żarnowska A., Codzienność i kultura: w kręgu rodziny i wśród innych, [w:] Kobieta i kultura życia codziennego. Wiek XIX i XX, red. A. Żarowska i A. Szwarc, Warszawa 1997, s. 17-28.

Artykuł

Polityka gospodarcza Polski na tle państw Europy Środkowej w dwudziestoleciu międzywojennym

Marek Sioma

Liczba wyświetleń: 400

W dwudziestoleciu międzywojennym, które zaczęło się w 1918 r., po wielkiej wojnie, początkowo dominowała polityka liberalizmu gospodarczego, która wraz ze zmianami, jakie zachodziły na scenie politycznej, ulegała zmianom w kierunku interwencjonizmu czy też nacjonalizmu gospodarczego. Drogą tą podążały także trzy państwa Europy Środkowej, tj. Polska, Czechosłowacja oraz Węgry. Niemniej jednak każde z nich realizowało własną politykę gospodarczą początkowo w dużej mierze zależną od dziedzictwa poprzedniej epoki. Po okresie gospodarki postwojennej (w Polsce jeszcze wojennej) przyszedł czas gospodarczej prosperity, po nim natomiast wielki kryzys, który przewartościował myślenie polityków o gospodarce. Na początku lat 30. XX w. kraje Europy Środkowej zaczęły odchodzić od koncepcji liberalnych na rzecz interwencjonizmu i etatyzmu. Realizowały tę „wspólną” koncepcję po swojemu, nie osiągając zamierzonych celów. Upadek Czecho-Słowacji i Polski w 1939 r. oraz uzależnienie Węgier od Niemiec nie było efektem przyjęcia błędnej polityki gospodarczej któregokolwiek z państw Europy Środkowej. Było konsekwencją niemieckiej polityki Drang nach Osten, której nie mogły się one przeciwstawić razem (z powodów politycznych), a tym bardziej osobno. Celem artykułu jest przedstawienie mechanizmów polityki gospodarczej II Rzeczypospolitej na tle państw Europy Środkowej, rozumianej – za Piotrem Wandyczem – jako zwarty obszar terytorialno-kulturowo-gospodarczy obejmujący Rzeczpospolitą Polską, Republikę Czechosłowacką oraz Królestwo Węgier. Rozważania dotyczą także modernizacji.

M. Sioma, Polityka gospodarcza Polski na tle państw Europy Środkowej w dwudziestoleciu międzywojennym, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 161-188, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.8

1. Badziak K., Na drodze do gospodarki „planowej” w Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Polska w XIX i XX wieku. Społeczeństwo i gospodarka, red. W. Caban, M. B. Markowski, J. Muszyńska, M. Przeniosło, Kielce 2013.

2. Bankowicz M., Transformacje konstytucyjnych systemów władzy państwowej w Europie Środkowej, Kraków 2010.

3. Battaglia R., O programie gospodarczym Polski oraz o warunkach rozwoju poszczególnych gałęzi wytwórczości, Warszawa 1927.

4. Battaglia R., Dobrobyt społeczeństwa a wychowanie. Trzy szkice, Warszawa [1932].

5. Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. 1980273Cim, Paweł Janecki, Zagadnienie organizacji Europy Środkowej, rkps.

6. b.ł., Cuius regio – eius religio, „Gazeta Polska”, 29.10.1935, nr 300.

7. C. P., Dzieło gospodarcze Polski Odrodzonej (Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu), „Przemysł i Handel. Rolnictwo-Finanse. Komunikacje” 1929, z. 20.

8. Chrobak T., Filozoficzne przesłanki agraryzmu. Studium wybranych zagadnień, Rzeszów 1998.

9. Duda S., Liberalizm a etatyzm: dyskusja o gospodarczej roli państwa w Drugiej Rzeczypospolitej, „Rzeszowskie Zeszyty Naukowe. Prawo – Ekonomia” 1997, t. 22.

10. Dziewulski K., Spór o etatyzm. Dyskusja wokół sektora państwowego w Polsce międzywojennej 1919-1939, Warszawa 1981.

11. Essen A., Sprawa pożyczki francuskiej dla Czechosłowacji w 1932 roku, [w:] Polska – Słowacja – Europa Środkowa w XIX-XX wieku. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Ewie Orlof, red. J. Pisuliński, E. Rączy, K. Żarny, Rzeszów 2011.

12. Garlicka A., Polska a pakt naddunajski, [w:] Międzymorze: Polska i kraje Europy Środkowo-Wschodniej XIX-XX wieku. Studia ofiarowane Piotrowi Łossowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, A. Ajnenkiel, Warszawa 1995.

13. Gołębiowski J., Sektor państwowy w gospodarce Polski międzywojennej, Warszawa – Kraków 1985.

14. Gołota Ł., Gospodarka Drugiej i Trzeciej Rzeczypospolitej. Porównanie osiągnięć na tle otoczenia międzynarodowego, „Stosunki Międzynarodowe” 2018, nr 1(54).

15. Grabowski T., Rola państwa w gospodarce Polski (1918-1928), Warszawa 1967.

16. Grata P., Polityka podatkowa Drugiej Rzeczypospolitej. Zarys problematyki, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 2012, t. 72.

17. Heck R., Orzechowski M., Historia Czechosłowacji, Wrocław – Warszawa – Kraków 1969.

18. Historia gospodarcza Czechosłowacji XX wieku, red. V. Průcha, Warszawa 1979.

19. https://www.rug.nl/ggdc/historicaldevelopment/na/.

20. Ivánka A., Zagadnienie kartelizacji w Polsce, Warszawa 1931.

21. J. B., Nędza bogactwem Polski, „Piast”, 30.08.1931, nr 35, s. 1, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/129012/edition/121300/content [5.09.2023].

22. J. B., Walka z kartelami, „Piast”, 17.04.1932, nr 16, s. 1, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/129044/edition/121332/content [9.09.2023].

23. Kisielewski T., Europa Środkowa – zakres pojęcia, Lublin 1991.

24. Klarner Cz., Drogi sanacji gospodarczej. Mowy ministra skarbu Czesława Klarnera wygłoszone w sejmie w dniu 22 czerwca 1926 r, w senacie w dniu 30 czerwca 1926 r., Warszawa 1926.

25. Kofman J., Nacjonalizm gospodarczy – szansa czy bariera rozwoju. Przypadek Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym, Warszawa 1992.

26. Konieczność szukania nowej orientacji w programie gospodarczym. B. Min. Kwiatkowski o Gospodarce planowej, świadczeniach socjalnych i innych zagadnieniach gospodarczych doby dzisiejszej, „Prawda”, 3.06.1934, nr 23, s. 2, https://bcul.lib.uni.lodz.pl/dlibra/publication/6979/edition/5554/content.

27. Kwiatkowski E., Prawo zwycięstwa. Odczyt wygłoszony w Poznaniu w dniu 26 maja 1929 r., Warszawa 1929.

28. Kwiatkowski E., Przemówienie w Komisji Budżetowej Sejmu w dniu 6 grudnia 1926 r., [w:] Polityka gospodarcza. Zagadnienia administracji, t. 1, Warszawa 1926, s. XXXIII-XXXIV.

29. Kwiatkowski E., Tendencje i postulaty rozwoju gospodarczego Polski. Referat, wygłoszony na kongresie Izb Przemysłowo-Handlowych we Lwowie w dn. 3 września 1930, Warszawa 1930.

30. Lacina V., Velká hospodarska Krize v Československu 1929-1934, Praga 1984.

31. Lacina V., Zlatá léta československého hospodářstvi (1918-1929), Praga 2000.

32. Landau Z., Roszkowski W., Polityka gospodarcza II RP i PRL, Warszawa 1995.

33. Lityńska A., Polska myśl ekonomiczna okresu międzywojennego, wyd. 2, Kraków 1996.

34. Łapa M., Modernizacja państwa. Polska polityka gospodarcza 1926-1929, Łódź 2002.

35. Majcher-Ociesa E., Interwencjonizm państwowy w przemyśle Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1930-1939, Kielce 2019.

36. Morawski W., Polityka pieniężna, [w:] Problemy gospodarcze Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1989.

37. Morawski W., Tradycje gospodarcze Drugiej Rzeczypospolitej – dwaj patroni, dwa obrządki, [w:] Od projektu do legendy. Centralny Okręg Przemysłowy po osiemdziesięciu latach (1937-2017), red. nauk. P. Grata, G. Ostasz, B. Pasterski, Rzeszów 2018.

38. Paruch W., Myśl polityczna obozu piłsudczykowskiego 1926-1939, Lublin 2005.

39. Paruch W., Poszukiwanie modelu rozwiązywania problemów wiejskich w Polsce w latach 1926-1939. Refleksje o politycznym myśleniu i decydowaniu, [w:] Dzieje i przyszłość polskiego ruchu ludowego, t. 1, Od zaborów do okupacji (1895-1945), red. nauk. A. Kołodziejczyk, W. Paruch, Warszawa 2002.

40. Piasecki A., Reforma konstytucji w Polsce. Odczyt wygłoszony 23 czerwca 1934 r. w paryskiej „Académie des Sciences Morales et Politiques”, „Przegląd Współczesny”, lipiec-sierpień 1934, nr 147-148, s. 210 (nadbitka), https://polona.pl/item-view/6f793972-1c99-4890-93a1-26a59fea96da?page=0 [7.09.2023].

41. Przemówienie ministra przemysłu i handlu dr. Romana Góreckiego w Komisji Budżetowej Sejmu, „Polska Gospodarcza” 1936, z. 5, s. 149, https://bcpw.bg.pw.edu.pl/dlibra/publication/13044/edition/12525/content.

42. Rakowski J., Ideologia gospodarcza epoki Józefa Piłsudskiego, „Niepodległość” 1948, t. 1.

43. Reychman J., Dzieje Węgier, wyd. 2 popr. i uzup., Łódź – Warszawa 1963.

44. Rothschild J., East Central Europe between the Two World Wars, Seattle – London 1992.

45. Rosiński W., Zagadnienia Europy Środkowej i bałkańskiej, Toledo (Ohio) 1948.

46. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1927 r. o wydzieleniu z administracji państwowej przedsiębiorstw państwowych, przemysłowych, handlowych i górniczych oraz ich komercjalizacji, „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1927, nr 25, poz. 195.

47. Sioma M., Wizja gospodarki Obozu Zjednoczenia Narodowego, [w:] Przemiany modernizacyjne w Drugiej Rzeczypospolitej, red. nauk. P. Grata, Rzeszów 2020.

48. Wagner A., Rzut oka na politykę gospodarczą. Kto winien, że rolnictwo przechodzi ciężki kryzys?, „Piast” 19.03.1933, nr 12, s. 6, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/129418/edition/121691/content [8.09.2023].

49. Wandycz P., Cena wolności. Historia Europy Środkowowschodniej od średniowiecza do współczesności, Kraków 2003.

50. Zagóra-Jonszta U., Spory o model gospodarki Drugiej Rzeczypospolitej. (Problemy etatyzmu, planowania i kartelizacji), Katowice 1991.

Artykuł

Modernizacja gospodarcza i społeczna II Rzeczypospolitej

Paweł Grata

Liczba wyświetleń: 377

Celem artykułu jest zaprezentowanie, na podstawie wyników najnowszych badań, podstawowych zjawisk w zakresie modernizacji gospodarczej i społecznej zachodzących w Polsce w okresie międzywojennym. Wstępem do analizy jest bilans otwarcia, który omawia uwarunkowania obecne w Polsce w 1918 r. W kolejnych częściach przedstawione zostały zachodzące w niej procesy modernizacji gospodarczej i społecznej. W ramach modernizacji gospodarczej podstawowymi ograniczeniami były: negatywny wpływ dziedzictwa zaborów, zniszczenia wojenne oraz wielki kryzys Zjawiskami korzystnymi była reforma walutowa Władysława Grabskiego, okres dobrej koniunktury drugiej połowy lat 20. XX w. oraz polityka modernizacyjna Eugeniusza Kwiatkowskiego w drugiej połowie lat 30. XX w. W przypadku modernizacji społecznej dużą rolę odgrywało państwo, które od początku wprowadzało ważne rozwiązania instytucjonalne, w tym równość obywateli wobec prawa, przymus szkolny, prawa wyborcze dla kobiet. Szczególną rolę pełniła polityka społeczna państwa, która włączała w nowoczesność setki tysięcy obywateli mogących korzystać z ubezpieczeń społecznych, postępowego ustawodawstwa pracy, polityki zatrudnienia, ochrony zdrowia. Równocześnie następowały widoczne procesy upowszechniania osiągnięć nowoczesności, w tym kultury masowej, popularnej. Wnioski z analizy wskazują, że mimo wielu przykładów modernizacja w międzywojennej Polsce miała wyspowy charakter. Związane z nią procesy dopiero zostały zapoczątkowane, a realizacja wielu przedsięwzięć podjętych w drugiej połowie lat 30. XX w., takich jak budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego czy publicznej służby zdrowia, została przerwana przez wybuch II wojny światowej.

P. Grata, Modernizacja gospodarcza i społeczna II Rzeczypospolitej, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 189-208, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.9

Artykuł

Idee budowy szybkich dróg – autostrady jako czynnik determinujący rozwój państw Europy Środkowo-Wschodniej w pierwszej połowie XX w.

Stanisław M. Koziarski

Liczba wyświetleń: 362

Artykuł przedstawia rozwój idei budowy szybkich dróg w Europie Środkowo-Wschodniej w pierwszej połowie XX w. W Europie do 1945 r. autostrady były budowane w: Niemczech, Protektoracie Czech i Moraw, Holandii oraz we Włoszech. W pozostałych krajach, w tym także w Polsce, budowa tego typu dróg w okresie międzywojennym pozostała jedynie w fazie planów i projektów. Realizację koncepcji budowy autostrad podejmowały kraje faszystowskie, m.in. Włochy (474 km tras uruchomionych) w latach 1922-1942, Niemcy (3896 km) w latach 1933-1943, i zależny od nich Protektorat Czech i Moraw w latach 1939-1942 (188 km w budowie), głównie w celu uzyskania propagandowego efektu sprawczości totalitarnego systemu w przeciwdziałaniu bezrobociu i planowanym wzroście motoryzacji świadczącym o zamożności robotników.

S. M. Koziarski, Idee budowy szybkich dróg – autostrady jako czynnik determinujący rozwój państw Europy Środkowo-Wschodniej w pierwszej połowie XX w., „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 209-230, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.10

1. Arbeitsgemeinschaft Autobahngeschichte e. V., https://www.autobahngeschichte.de.

2. Autobahn Online. Autobahnen in, http://www.autobahn-online.de.

3. „Autostrade”, 1959-2009, Società Autostrade Concessioni e Costruzioni, Roma.

4. Berlinka – historia i teraźniejszość, https://www.berlinka.pcp.pl.

5. Česká Dálniční, https://www.dalnice.cz.

6. „Drogownictwo”, Spółka Wydawnictwa SITK RP, Warszawa, drogownictwo.sitkrp.org.pl.

7. Gondek B., Kociewie skrywa przedwojenną matkę polskich autostrad, gdańskie wydanie „Gazety Wyborczej”, 26.08.2020.

8. Koziarski S., Rozwój przestrzenny sieci autostrad na świecie, Uniwersytet Opolski, „Studia i Monografie”, nr 341, Opole 2004.

9. Moorhouse R, Trzecia Rzesza w 100 przedmiotach. Materialna historia nazistowskich Niemiec, tłum. Roman Sidorski, Wydawnictwo Znak Horyzont, Kraków 2018.

10. Nestorowicz M. W., Problem budowy dróg samochodowych w Polsce, „Drogowiec” 1939, nr 9.

11. „Polskie Drogi”, Wydawnictwo Polskie Drogi sp. z o.o., Warszawa, https://polskiedrogi.com.pl.

12. „Przegląd Komunikacyjny – Transportation Overview Journal”, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej Polskiej, https://www.transportation.overview.pwr.edu.pl.

13. Reitsam Ch., Reichsautobahn im Spannungsfeld von Natur und Technik Internationale und interdisziplinäre Verflechtungen, Fakultät für Architektur der Technischen Universität München, 2004.

14. Shand D. J., The Reichsautobahn: Symbol for the Third Reich, „Journal of Contemporary History”, vol. 19, no. 2, Published By: Sage Publications, Ltd, 1984.

15. Schwella D., Jäger W., Verkehrsfreigaben von Autobahnen in den Jahren 1939 bis 1945, „Strasse und Autobahn”, H. 8, 2000.

16. „Strasse und Autobahn”, Kirschbaum Verlag, Bonn, https://www.kirschbaum.de/fachzeitschriften/strasse-und-autobahn/home.html.

17. Wikipedia Deutschland, https://www.wikipedia.de.

18. Zabel S., Die Entwicklung der Forschung um den Bau der Reichsautobahn, Grin Verlag, 2009.

Artykuł

Modernizacja taboru kolejowego w II Rzeczypospolitej

Marek Konstankiewicz

Liczba wyświetleń: 448

Artykuł dotyczy jednego z najistotniejszych elementów systemu transportu kolejowego, jakim jest tabor kolejowy, czyli pojazdy trakcyjne i wagony. Celem artykułu jest ustalenie, czym przejawiały się podejmowane w okresie II Rzeczypospolitej działania modernizacyjne w zakresie taboru kolejowego, jaki był ich zakres i w jaki sposób wpływały one na zaspokajanie potrzeb komunikacyjnych. W tym celu dokonano przeglądu istniejącej, dość rozproszonej, literatury przedmiotu i podsumowano jej najważniejsze ustalenia. Szczególną uwagę zwrócono na elektryfikację i motoryzację kolei. Jednocześnie wskazano obszary wymagające jeszcze stwierdzenia najbardziej podstawowych faktów oraz te, które wymagają weryfikacji i uszczegółowienia poczynionych ustaleń. Niniejszy tekst wskazuje też na możliwości uwzględnienia omówionych lub tylko zasygnalizowanych w nim działań modernizacyjnych w badaniach z zakresu licznych obszarów historii gospodarczej czy społecznej, dla których istotne było funkcjonowanie transportu kolejowego. Kończy go również postulat analizowania i oceniania działań modernizacyjnych w dłuższej perspektywie czasowej, ze względu na rozciągniętą w czasie ich realizację i pojawienie się ich efektów.

M. Konstankiewicz, Modernizacja taboru kolejowego w II Rzeczypospolitej, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 231-247, DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.11

1. Adler A., W parowozowni i na szlaku, Warszawa 1984.

2. Borucki T., Konstrukcja i produkcja wagonów chłodni w Polsce, „Trakcja i Wagony” 1989, nr 9, s. 193-197.

3. Brzosko E., Rozwój transportu w Polsce w latach 1918-1939, Szczecin 1982.

4. Ćwikła M., Dworzec Warszawa Głowna i linia średnicowa 1921-1949, Łódź 2021.

5. Ćwikła M., Eksploatacja szybkobieżnych wagonów spalinowych konstrukcji Zakładów H. Cegielskiego w Poznaniu, cz. 1: Linia Warszawa – Łódź, „Świat Kolei” 2022, nr 3, s. 12-17; cz. 2: Linie z Warszawy do Katowic, Krakowa, Suwałk i Poznania, „Świat Kolei” 2022, nr 5, s. 12-19; cz. 3: Okręg lwowski, „Świat Kolei” 2022, nr 7, s. 12-17; cz. 4: Wojenne i powojenne losy wagonów, „Świat Kolei” 2023, nr 1, s. 15-19.

6. Ćwikła M., Eksploatacja wagonów silnikowych typu Austro-Daimler na sieci PKP, cz. 1, „Świat Kolei” 2019, nr 7, s. 18-23; cz. 2 „Świat Kolei” 2019, nr 8, s. 26-31.

7. 20-lecie komunikacji w Polsce odrodzonej 1918-1939, red. M. Dąbrowski, Kraków 1939, reprint: Łódź 2012.

8. Dynia T., Postęp techniczny w parowozach PKP, „Przegląd Kolejowy Mechaniczny” 1977, nr 2, s. 41-43.

9. Dziesięciolecie Polskich Kolei Państwowych, Warszawa 1928.

10. Kaliński J., Elektryczne Koleje Dojazdowe jako czynnik modernizacji pasma zachodniego województwa warszawskiego, (1927-1939), [w:] Przemiany modernizacyjne w Drugiej Rzeczypospolitej, red. P. Grata, Rzeszów 2020, s. 398-420.

11. Keller D., Bariery modernizacji międzywojennego kolejnictwa w Polsce – próba identyfikacji, [w:] Przemiany modernizacyjne w Drugiej Rzeczypospolitej, red. P. Grata, Rzeszów 2020, s. 333-358.

12. Keller D., Regulator, właściciel czy…? Dyskusje o roli państwa wobec kolei w okresie międzywojennym – wprowadzenie do zagadnienia, [w:] Państwo wobec kolei żelaznych w Polsce, red. M. Kapias, D. Keller, Rybnik 2017, s. 163-180.

13. Kilanowski P., Polské „štiky” ve službách ČSD, „Svět Železnice” 2023, nr 2 (86), s. 56-75.

14. Kowalak E., Spalinowe pojazdy trakcyjne w 50-leciu trakcji spalinowej PKP, „Trakcja i Wagony”, 1985, nr 3, s. 65-79.

15. Kroma R., Sosiński J., Zintel K., Normalnotorowe wagony silnikowe PKP 1919-1939, Poznań 2011.

16. Kroma R., Sosiński J., Zintel K., Normalnotorowe wagony silnikowe PKP 1945-1990, Poznań 2012.

17. Kuczborski S., Wasilewicz W., Geneza wprowadzenia trakcji elektrycznej w Polsce (okres do 1933), [w:] 50 lat elektryfikacji PKP, red. S. Kuczborski, Warszawa 1989, s. 65-71.

18. Kuczborski S., Wasilewicz W., Początki elektryfikacji PKP (lata 1933-1939), [w:] 50 lat elektryfikacji PKP, red. S. Kuczborski, Warszawa 1989, s. 74-84.

19. Lewandowski K., Prekonteneryzacja w II Rzeczypospolitej Polskiej 1926-1939, Łódź – Wrocław 2016.

20. Massel A., Pasażerski ruch kolejowy w czasach II Rzeczypospolitej, cz. 1: Połączenia międzynarodowe, „Świat Kolei” 2009, nr 11, s. 14-21; cz. 2: Połączenia dalekobieżne, „Świat Kolei” 2009, nr 12, s. 12-19; cz. 3: Ruch podmiejski, „Świat Kolei” 2010, nr 1, s. 16-23; cz. 4: Osiągnięcia Dwudziestolecia, „Świat Kolei” 2010, nr 3, s. 14-19.

21. Młodecki W., Gospodarka wagonowa na PKP z punktu widzenia służby mechanicznej, [w:] XII Zjazd Techniczny Inżynierów Wydziałów Mechanicznych w Poznaniu 13, 14 i 15 listopada 1936. Protokół obrad i referaty, Warszawa 1937, s. 179-231.

22. Piłatowicz J., Elektryfikacja Polski w dwudziestoleciu międzywojennym, Lublin 2022.

23. Plewako S., Elektryfikacja PKP, [w:] Elektryfikacja PKP na przełomie wieków XX i XXI. W siedemdziesiątą rocznicę elektryfikacji PKP, Warszawa 2006, s. 13-27.

24. Pokropiński B., Parowozy normalnotorowe produkcji polskiej, Warszawa 2007.

25. Pokropiński B., Lokomotywy spalinowe produkcji polskiej, Warszawa 2009.

26. Pokropiński B., Wąskotorowe wagony spalinowe w Polsce, Warszawa 2020.

27. Roszak T., Odnowa taboru Polskich Kolei Państwowych w okresie wojny polsko-bolszewickiej na podstawie dostaw amerykańskich, [w:] Kolejnictwo polskie w okresie bitwy warszawskiej 1920 roku i w pierwszych latach odbudowy II Rzeczypospolitej, red. D. Rogut, Łódź – Warszawa 2021, s. 159-179.

28. Rummel A., Polskie konstrukcje i licencje motoryzacyjne w latach 1922-1980, Warszawa 1985.

29. Skoniecki J., Tabor elektryczny PKP, [w:] 50 lat elektryfikacji PKP, red. S. Kuczborski, Warszawa 1989, s. 309-357.

30. Szulc P., Turystyka kolejowa w II Rzeczpospolitej, „Świat Kolei” 2018, nr 5, s. 20-26.

31. Tarchalski M., Sprawa komercjalizacji przedsiębiorstwa Polskie Koleje Państwowe (1924-1939), „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1978, t. 39, s. 77-97.

32. Tucholski Z., Historia semafora, cz. 3: Sygnalizacja świetlna Węzła Kolejowego Warszawskiego (1933-1945), „Świat Kolei” 2011, nr 12, s. 16-25.

33. Tucholski Z., Profesor Antoni Xiężopolski. Twórca polskiej szkoły budowy lokomotyw, Warszawa 2015.

34. Tucholski Z., Fink-Finowicki J., Romuald Wetcel pionier motoryzacji kolei, konstruktor pojazdów trakcji spalinowej, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2011, nr 3-4, s. 157-168.

35. Urzędowy rozkład jazdy. Ważny od 1 października 1926 r., Warszawa – Poznań – Kraków – Lwów – Wilno – Katowice – Gdańsk, b.r., reprint: Poznań 1999.

36. Urzędowy Rozkład Jazdy. Ważny od 15 maja do 7 października 1939 r., Warszawa – Poznań – Kraków – Lwów – Wilno – Katowice – Gdańsk, b. r., reprint: Poznań 1998.

37. Wasilewicz W., Osiągnięcia półwiecza, [w:] 50 lat elektryfikacji PKP, red. S. Kuczborski, Warszawa 1989, s. 438-450.

38. Wielopolski A., Zarys Gospodarczych dziejów transportu do roku 1939, Warszawa 1975.

39. Zajfert M., Czteroosiowy wagon inż. Wetcla – suplement, „Świat Kolei” 2018, nr 10, s. 42-44.

40. Zambrzycki W., Transport chłodniczy w Polsce, „Przegląd Komunikacyjny” 1963, nr 11, s. 403-406.

41. Zintel K., Pierwsze lokomotywy spalinowe w Polsce, „Stalowe Szlaki” 2017, nr 2, s. 31-45.

42. Żarnowski J., Polska 1918-1939. Praca. Technika. Społeczeństwo, wyd. 2, Warszawa 1999.

Artykuł

Budownictwo mieszkaniowe w województwie pomorskim w dwudziestoleciu międzywojennym (na tle ogólnopolskim)

Mirosław Golon

Liczba wyświetleń: 428

W artykule scharakteryzowano wybrane aspekty sytuacji mieszkaniowej Polski dwudziestolecia międzywojennego, szczególnie na terenie województwa pomorskiego, które faktycznie włączono do Polski w 1920 r. Największymi ośrodkami miejskimi były przez pierwszą dekadę Toruń oraz Grudziądz, a w latach 30. XX w. na czołową pozycję wysunęła się Gdynia. W 1938 r. nastąpiło znaczące powiększenie terenu województwa i w jego granicach znalazła się m.in. Bydgoszcz jako największe miasto regionu. Największą uwagę poświęcono analizie danych statystycznych z dwóch polskich spisów powszechnych (obejmujących także sytuację mieszkaniową), które przeprowadzono we wrześniu 1921 r. oraz w grudniu 1931 r. Dla Pomorza odwołano się też do danych z niemieckiego spisu z maja 1918 r. Pełne dane z polskich spisów, w tym także dla terenu województwa pomorskiego zostały opublikowane w latach 1927-1938. Pozwoliły one wskazać, że sytuacja województwa pomorskiego na tle ogólnopolskim należała do najlepszych w skali całej Polski. Świadczyła o tym niewielka, kilkunastoprocentowa grupa najciaśniejszych lokali jednoizbowych, a także bardzo wysoki wskaźnik dobrego technicznego wyposażenia mieszkań. Większość posiadała gaz, elektryczność oraz kanalizację i wodociąg. W byłym zaborze rosyjskim oraz austriackim było dokładnie odwrotnie. Mieszkania były tam znacznie ciaśniejsze, a ich techniczne wyposażenie niezwykle skromne. Mimo względnie dobrej sytuacji mieszkaniowej w województwie pomorskim także i na tym terenie dochodziło do napięć społecznych na tle sytuacji mieszkaniowej. Przede wszystkim dotyczyło to braku mieszkań. Ilościowo nie tak dotkliwego jak np. w Warszawie, Łodzi czy Lwowie, ale także odczuwalnego. Problem ten dotyczył przede wszystkim miast, nawet niezbyt dużych, jak np. Chełmna czy Chojnic. Najpoważniejszy był jednak w środkach dużych, jak Toruń czy Grudziądz, a od 1938 r. Bydgoszcz, gdzie liczba osób bez mieszkań, gnieżdżących się w warunkach prowizorycznych, sięgała nawet kilka tysięcy. Najtrudniejsza sytuacja powstała w Gdyni, gdyż niezwykle dynamicznie powstające miasto portowe z coraz silniejszym zapleczem przemysłowym – a tym samym z dużą liczbą miejsc pracy – nie nadążało za budową infrastruktury mieszkaniowej. Liczba faktycznie bezdomnych, skazanych na życie w slumsach, sięgała nawet ponad 20 tys.

M. Golon, Budownictwo mieszkaniowe w województwie pomorskim
w dwudziestoleciu międzywojennym (na tle ogólnopolskim),
„Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” Rok 21(2023), z. 4, s. 249-272,
DOI: https://doi.org/10.36874/RIESW.2023.4.12

1. Andrzejewski A., Polityka mieszkaniowa. Zagadnienia ekonomiczne i socjalne, Warszawa 1959, s. 101-139.

2. Artykuł wstępny, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 3-4/1936.

3. Ceny małych mieszkań, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, styczeń 1934, nr 1, s. 19-22.

4. Dalbor T., Prawna i finansowa strona walki z ruderami, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 9-12/1934, s. 7-11.

5. Drugi powszechny spis ludności z dnia 9 XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Stosunki zawodowe. Województwo Pomorskie, GUS, Warszawa 1938 (Statystyka Polski, seria C, zeszyt 75).

6. Drugi powszechny spis ludności z dnia 9 XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność. Polska, GUS, Warszawa 1938, Przegląd ogólny, tabl. 1-2, s. 2.

7. Dzieje Chojnic, red. K. Ostrowski, Chojnice 2003, s. 363-528.

8. Dzieje Starogardu, tom 2, Historia miasta od 1920 roku, red. M. Kallas, Starogard Gdański 2000, s. 39-68.

9. Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, tom 2, red. K. Jasiński, wyd. PWN, 1980, s. 5-57.

10. Gawroński H., Zjawisko ubóstwa mieszkaniowego w świetle wyników Narodowego Spisu, „Przegląd Komunalny. Gospodarka komunalna i ochrona środowiska”, s. 92-95.

11. Ginsbert A., Gospodarka komunalna w Polsce, Warszawa 1959, s. 21-64.

12. Grabski Z., Kryzys mieszkaniowy w Polsce, Warszawa 1930, ss. 126.

13. Gryszpanowicz P., Wiliński P., Budownictwo mieszkaniowe Płocka (1918-1939), Warszawa 2021, s. 21.

14. Historia Golubia-Dobrzynia, tom 1, Środowisko geograficzne, pradzieje i historia Golubia do 1939, red. K. Mikulski, Toruń 2008, s. 309-372.

15. Historia Grudziądza. 1920-1945, red. R. Sudziński, t. 1, Grudziądz 2012, s. 171-176.

16. Historia Pomorza. T. V (1918-1939). Województwo pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk. Cz. 1, Ustrój, gospodarka, społeczeństwo, red. S. Wierzchosławski, P. Olstowski, Toruń 2015, ss. 439 (s. 140-141).

17. Historia Pucka, red. A. Groth, wyd. Gdańsk 1998, s. 242-262.

18. Historia Torunia, red. M. Biskup, t. III, cz. II, W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945), Toruń 2006, s. 116-127 (R. Sudziński, Rozdział VI: Infrastruktura i gospodarka komunalna międzywojennego Torunia; Podrozdział 2: Ruch Budowlany).

19. Historia Wąbrzeźna, tom 1, red. K. Mikulski, Wąbrzeźno 2005, s. 236-249.

20. Historia Wejherowa, red. J. Borzyszkowski, Wejherowo 1998, s. 256-266.

21. Kaczorowski M., Slumsy angielskie, „Dom. Osiedle. Mieszkanie” , nr 9-12/1934, s. 16-17.

22. Malessa S., Tereny gminy podstawą rozwiązania kwestii mieszkaniowej, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 3-4/1936, s. 6.

23. Mieszkania. Dane tymczasowe na podstawie drugiego powszechnego spisu ludności z dnia 9 grudnia 1931 roku, wyd. GUS, Warszawa 1932 (Statystyka Polski, tom XXXIII), s. 8-12.

24. Mieszkanie robotnicze a rozwój portu, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 3-4/1936, s. 9-10.

25. Piątek G., Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939, Warszawa 2022, ss. 432 (s. 24-104, 211-241).

26. Pierwszy powszechny spis Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 września 1921 roku. Mieszkania. Ludność. Stosunki Zawodowe. Województwo Pomorskie, GUS, Warszawa 1927 (Statystyka Polski, GUS, tom XXV).

27. Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, t. II, 1914-1939, wyd. II, Warszawa 2000, s. 502-571.

28. Rozkosz B., Czech Ł., Gdyńska Sp-nia Mieszkaniowa 1928-2013. Ludzie i domy, Gdynia 2003, s. 3-16.

29. Steyer D., Problemy robotnicze Gdyni 1926-1939, Gdańsk 1959, s. 44-46.

30. Strzelecki J., Organizacja i działalność Towarzystwa Osiedli Robotniczych, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 2/1935.

31. Sudziński R., podrozdział Ruch budowlany – budownictwo i gospodarka mieszkaniowa (w Rozdziale V: Infrastruktura i Gospodarka Mieszkaniowa, [w:] Historia Bydgoszczy, tom II, cz. 1, 1920-1939, pod red. M. Biskupa, Bydgoszcz 1999, s. 239-272.

32. Szczypiorski A., Od Piotra Drzewieckiego do Stefana Starzyńskiego. Gospodarka komunalna m.st. Warszawy w latach 1915-1939, Wrocław – Warszawa – Kraków 1968, s. 206-207.

33. Toeplitz T., Znaczenie społecznego budownictwa mieszkaniowego, Warszawa 1928, s. 5.

34. Toeplitz T., Problem ruder, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 9-12/1934, s. 2-4.

35. Toeplitz T., Społeczne budownictwo mieszkaniowe, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 1/1929, s. 16-18.

36. Towarzystwo Budowy Osiedli w Gdyni, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 3-4/1936, s. 17-19.

37. Widernik M., Główne problemy gospodarczo-społeczne miasta Gdyni w latach 1926-1939, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1970, s. 111-149.

38. Wojciechowski M., Chełmno w okresie międzywojennym (1920-1939), [w:] Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, wyd. 2 zmienione, red. M. Biskup, PWN 1987, s. 289-293.

39. Zbrożyna St., „Nowe rudery” w naszych miastach, „Dom. Osiedle. Mieszkanie”, nr 9-12.1934, s. 5-6.

Wielka modernizacja – Europa Środkowa od połowy XIX do końca lat trzydziestych XX wieku. Gospodarka, infrastruktura i metropolie

Artykuły

Arystokracja i jej wpływ na modernizację gospodarczą Śląska Austriackiego i północno-wschodnich Moraw przed 1848 r.

Koleją w nowoczesność – plany budowy połączeń kolejowych i ich realizacja na terenie Europy Środkowej w XIX i XX w.

Paryże Europy Środkowej? Wybrane idee urbanistyczne i czynniki w rozbudowie większych miast regionu w długim XIX w.

Nadbałtyckie metropolie Prus: Królewiec, Gdańsk i Szczecin na drodze modernizacyjnego rozwoju w XIX w. i na początku XX w.

Industrializacja w miastach zaboru pruskiego na prawach powiatu, na początku XX w. na podstawie spisów pruskich

Budownictwo cerkiewne w kontekście procesów modernizacyjnych w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX i na początku XX w.

Czy prowincja zawsze pozostawała w tyle, czyli o tym, jak modernizacja zmieniała codzienność poza wielkimi miastami (1864-1914). Przypadek lubelski

Polityka gospodarcza Polski na tle państw Europy Środkowej w dwudziestoleciu międzywojennym

Modernizacja gospodarcza i społeczna II Rzeczypospolitej

Idee budowy szybkich dróg – autostrady jako czynnik determinujący rozwój państw Europy Środkowo-Wschodniej w pierwszej połowie XX w.

Modernizacja taboru kolejowego w II Rzeczypospolitej

Budownictwo mieszkaniowe w województwie pomorskim w dwudziestoleciu międzywojennym (na tle ogólnopolskim)